Onder druk en toch geliefd

Een bonte, lange stoet van mensen door versierde straten, biddend en liederen zingend; is dat nog van deze tijd? ONS Magazine deed rondvraag in vier provincies. Wat bleek? Maria- en Sacramentsprocessies zijn nog altijd een geliefde traditie. Organiserende parochies worden wel gedwongen met de tijd mee te gaan en doen dat allemaal op hun eigen manier.

Op de eerste zondag na Sacramentsdag – dit jaar op 11 juni – trekken de parochianen van Huissen (Gelderland) door de met bloemen en vlaggen versierde straten. Deze Huissense Umdracht bestaat al ruim 450 jaar. Uit de wijde omgeving trekt het bekijks. Joop Brons van het Umdrachtcomité: ‘Vroeger kwamen ze met volle bussen aan. Honderden mensen stonden langs de kant. Tegenwoordig is het ook nog drukbezocht, maar minder dan vroeger.’ Volgens Brons heeft dit twee redenen, die elkaar ook versterken. ‘De bijl hakt aan twee kanten. Er zijn steeds scherpere eisen van de gemeente en we hebben ook te maken met een dalend aantal mensen dat de kerk bezoekt. Toch ontmoedigt dit ons niet. Wij beschouwen het als historisch erfgoed. Het is een mooie traditie die in stand gehouden wordt en veel mensen hechten daar waarde aan.’

‘De Huissense Umdracht begint met een Eucharistieviering in de kerk om tien uur. Na afloop gaat iedereen naar buiten, waar muziekverenigingen, koren, scoutinggroepen en andere deelnemers zich bij het gezelschap voegen. Onder klokgelui gaat de processie van start. De harmonie speelt speciale muziek en de hele stoet loopt volgens een vaste route door het versierde centrum. De hostie wordt in de monstrans gedragen onder een baldakijn, een soort hemel. Er zijn kandelaren, kaarsjes en wierook. Gildekoningen lopen mee en ook de burgemeester. Na de processie is de afsluiting: het lof. Wie alles wil meemaken, is drie uur zoet.’ Voor Joop persoonlijk is het een nostalgisch gebeuren. Hij liep vroeger al mee. ‘Het was altijd een bijzonder moment; het begin van de zomer, daags van tevoren werd het hele centrum versierd, beelden werden uitgestald – dat laatste gebeurt nu niet meer. Hoewel sommige tradities zijn losgelaten, is het voor veel mensen nog steeds iets bijzonders. Het is een openbare geloofsbetuiging. Het hele jaar vindt alles binnen de kerk plaats. Eens per jaar trekken de parochianen naar buiten, iedereen mag het zien. Alle gebruiken, liederen en relieken. Dan zijn de mensen zichtbaar trots op hun geloof.’

Joop Brons heeft de invulling van de processie in de afgelopen jaren zien veranderen. ‘Vroeger liepen er bij de processie vele paarden voorop en achteraan. Nu zijn we al blij als we drie paarden kunnen krijgen. Dat heeft te maken met de strenge richtlijnen van de dierenbescherming. Wat we ook zien veranderen, is de betrokkenheid van scholen. Het katholieke aspect is hier naar de achtergrond verdwenen en ouders zien het ook niet meer altijd zitten om hun kinderen mee te laten lopen.’

De processie in Huissen is de afgelopen jaren ook korter geworden. ‘We liepen altijd langs vier rustaltaren, dat is er inmiddels een minder. We krijgen de handen niet meer op elkaar voor een urenlange processie.’

Dat de processie met de jaren korter wordt, ziet ook Gerard ter Haar, secretaris bij de OLV ten Hemelopneming basiliek Zwolle (Overijssel). ‘Wij houden sinds 2006 ieder jaar een Mariaprocessie, altijd op 15 augustus. Voorafgaand aan de eucharistieviering lopen we Marialiederen zingend en met een groot Mariabeeld twee rondjes buiten rondom de basiliek. Die is dan adembenemend mooi versierd met bloemen.’ De kerk staat midden in de binnenstad van Zwolle, aan de Ossenmarkt, en is 625 jaar oud. Ter Haar: ‘In eerste instantie was de route langer, maar er werd eens met eieren gegooid en toen leek het verstandiger om de processie alleen nog rond de basiliek te doen.’ Of dit uiteindelijk leidt tot het verdwijnen van de processie, dat verwacht Ter Haar zeker niet. ‘Wij zijn het eucharistisch centrum van een grote regio, dus mensen komen ook van verder weg. Daarnaast merken we dat het veel bekijks trekt van toeristen. In omvang verschilt het wel met processies in het katholieke zuiden. Bij onze processie lopen ongeveer honderd mensen mee. Wie slecht ter been is, blijft in de kerk. Voor ons is het echt de verering van Maria. Onze kerk is vernoemd naar haar. Zij is voor ons heel bijzonder en de processie draagt dat uit.’

In Bergen op Zoom (Noord-Brabant) houdt de processietraditie al 79 jaar stand. Hier speelt naast de katholieke motivatie ook een andere aanleiding. Tijdens de Tweede Wereldoorlog beloofde Kapelaan W. Ooijens dat er een ommegang zou worden georganiseerd als Bergen op Zoom groot oorlogsgevaar bespaard zou blijven. En zo geschiedde. Deze Maria Ommegang vindt nog steeds jaarlijks plaats op de laatste zondag van juni. Hierbij verbeelden honderden figuranten, zangers, musici, wagens en andere deelnemers gedeeltes uit de geschiedenis van stad en land van Bergen op Zoom, het Oude en Nieuwe Testament en het leven van Maria, terwijl zij zich in een stoet door de versierde straten van het centrum bewegen. Ook wordt het Maria Ommegang-beeld meegedragen. Hans Stumpel is bestuurslid van de Ommegang en loopt zelf al minstens 35 jaar mee. ‘Er is ieder jaar een speciaal moment, vlak voordat de poorten opengaan van de Markiezenhof. Alle deelnemers staan daar bij elkaar, geschminkt en verkleed. We doen met zijn allen een Weesgegroet. Dan krijg ik altijd kippenvel. Die verbondenheid, daar doen we het voor.’

Het voortbestaan van de Maria Ommegang in Bergen op Zoom heeft in de geschiedenis meermaals onder druk gestaan. Eerst werd het verboden door de overheid, recent nog kon het niet doorgaan door corona. Stumpel: ‘Ik vind het heel mooi dat er nog altijd een hele groep mensen is die het om welke reden dan ook belangrijk vindt om mee te doen. Voor velen is dat uit geloofsovertuiging, maar niet voor iedereen. Het is bij ons ook meer dan een processie. Bijbeltaferelen worden op straat uitgebeeld. We staan nu voor de uitdaging om het ook aantrekkelijk te maken voor de jeugd.’

Dat de jaarlijkse processies in elke plaats een eigen geschiedenis en invulling kennen, blijkt ook in Geleen (Limburg). Rainer Kanke is pastoor van de Stadsparochie Geleen en ziet de betekenis vooral in het bij elkaar brengen van de familie. ‘Op 4 juni is het kermis in Geleen, een familiefeest bij uitstek. Daar haken we met onze Sacramentsprocessie op aan. Daarmee brengen we namelijk de hele parochiefamilie bij elkaar.’ Geleen kende acht parochies, die zijn nu samen één fusieparochie met vier kerken. ‘Dat is vooral iets wat op papier staat, maar we vinden het ook belangrijk om gelegenheden te creëren waardoor het in de beleving van de mensen doordringt. Daar is onze Sacramentsprocessie op 4 juni een mooi voorbeeld van.’

Wat Kanke betreft ligt het voortbestaan verankerd in de combinatie van een bestaande traditie en díe dan op grote schaal uitvergroot. ‘Vroeger hadden alle parochies hun eigen processie. Die werden steeds kleinschaliger en dat is zonde. Nu we alles hebben samengevoegd groeit de belangstelling juist. Dat sommige tradities dan worden aangepast, vind ik persoonlijk minder van belang. Het gaat erom dat het levensvatbaar blijft en mensen bij elkaar brengt.’ Ook de locatie draagt hier positief aan bij. ‘De processie eindigt met een openluchtmis in het Burgemeester Damenpark, waar vroeger Pinkpop werd gehouden. Vorig jaar zag ik mensen aan de rand van het park honden uitlaten en hardlopen en kijken naar onze viering. Die worden misschien nieuwsgierig en doen dan volgend jaar wellicht mee. Dat is ook het gevoel dat we willen uitstralen: dat iedereen welkom is om mee te doen.’