‘Eenzaamheid verminderen vraagt inzet hele gemeenschap’

In februari 2020 ging het project Samen tegen eenzaamheid van start, opgezet om eenzaamheid onder ouderen sneller op te pakken en te doorbreken. Projectleider Guus van Egdom en KBO-consulent Renske Dassen werkten samen met gemeenten, maatschappelijke organisaties, bedrijven en burgerinitiatieven. Samen brachten ze een brede maatschappelijke beweging op gang om eenzaamheid onder ouderen te signaleren en te doorbreken. Bemoedigend, maar toch ook pionieren. Nederland is immers stevig aan het vergrijzen. Rond 2030 zullen meer dan twee miljoen mensen 75 jaar of ouder zijn.

’Maar,’ zo stelt Guus van Egdom, ‘eenzaamheid verminderen vraagt inzet van de hele gemeenschap. De samenleving zal hierbij samen met maatschappelijke organisaties de handen ineen moeten slaan. Niet alleen inzet van bovenaf is nodig, ook de burger wordt opgeroepen te participeren. In de afgelopen drie jaar hebben we gemerkt dat een klein gebaar een groot verschil kan maken en iemands eenzaamheid kan doorbreken. Kleine initiatieven vanuit burgerkracht zorgen voor echt contact en leggen de basis tot verbondenheid. Onafhankelijk van maatschappelijke instellingen.’ Renske Dassen vult aan dat de KBO als vereniging daar een grote bijdrage aan levert. ‘De bereidheid onder ouderen om voor elkaar op te komen is groot. Met name in de kleinere woongemeenschappen zien we een grote maatschappelijke cohesie. Activiteiten die de KBO organiseert, blijken een goede basis om in contact te komen met anderen. Het omzien naar elkaar en de bereidheid om verbindingen te leggen is groot. Iedereen kent elkaar en weet elkaar uit te dagen tot gezamenlijke ondersteuning. Van boodschappen tot klussen, of eenvoudig samen koffiedrinken.’

Iedereen voelt zich wel eens eenzaam. Meestal is dit een tijdelijk gevoel. Maar het is problematisch als het langere tijd aanhoudt en ernstig als het niet valt te doorbreken. Veelal ontstaat het geleidelijk door een combinatie van gebeurtenissen en persoonlijke omstandigheden. Aanvankelijk is er vaak nog voldoende veerkracht om ‘te overleven’. Lichamelijke klachten veinzen naar de omgeving, is meer geaccepteerd dan toe te geven dat je je alleen voelt. Eenzaamheid kan het gevoel van schuld en schaamte oproepen. Denkend de enige te zijn die kampt met deze gevoelens. In de kern is er echter behoefte aan aandacht en contact. Wetenschappelijk onderscheidt men drie vormen van eenzaamheid, een daarvan is het sociaal isolement. Daarbij ligt het accent op het ontbreken van contacten of het gemis van een gezamenlijke deler of hobby. Een andere vorm is emotionele eenzaamheid, soms door het gemis van stabiele contacten bij het wegvallen van een naaste, ziekte of het ontstaan van lichamelijke beperkingen bij jezelf of de ander. Maar ook door het gebrek aan intimiteit. Bijvoorbeeld in het delen van gevoelens of een gesprek dat verder gaat dan het weerpraatje. Een derde vorm is de existentiële eenzaamheid, waarbij verbinding met thuis of de samenleving gemist wordt, gebrek aan zingeving of beantwoording van vragen hierover.

Guus van Egdom en Renske Dassen kijken positief terug op de afgelopen drie jaar. Van Egdom: ‘Niet alleen het initiatief vanuit de overheid om eenzaamheid aan te pakken, ook de veelheid aan maatschappelijke initiatieven hebben ons verrast. Burgerlijke spontaniteit roept minder weerstand op en lijkt de verbondenheid tussen mensen te vergroten. Ook hierin speelt de KBO een actieve rol, onder andere door het trainen en opleiden van ouderenadviseurs. Het thema eenzaamheid is immers geen eenvoudig gespreksonderwerp. Ouderenadviseurs kunnen dit bespreekbaar maken.’ En dan nog iets: hoe kunnen we elkaar ondersteunen? Uit onderzoek blijkt dat mensen die betekenis kunnen geven aan de ander, zich minder eenzaam voelen en vaker het gevoel hebben erbij te horen. Het zou mooi zijn als personen die uit het dal van eenzaamheid zijn geklommen, zich voor andere eenzame senioren inzetten. Zij zijn ervaringsdeskundigen en kunnen als geen ander inspelen op de beleving van de ander.

Foto Peter Dassen