De combinatie arm en eenzaam is het schrijnendst

Fred Beekers (70) maakte aan den lijve mee wat het is om eenzaam te zijn. Sinds hij een kleine twintig jaar geleden in contact kwam met eenzame ouderen, is hij vastberaden iets te doen aan het probleem van eenzaamheid. ‘Het onderwerp leeft. Veel mensen en organisaties willen iets doen tegen eenzaamheid. Maar eenzame mensen moeten uiteindelijk zélf in actie komen, hoe enorm moeilijk dat ook is.’

Het was in 2003 toen zomaar een gevoelige snaar werd geraakt bij Fred Beekers. Na jarenlang in het buitenland gewerkt te hebben voor Artsen zonder Grenzen, keerde hij terug naar Nederland. ‘Het land waarvan ik dacht dat we alles dik voor elkaar hadden.’ Hij vond werk in Den Haag en werd daarnaast vrijwilliger bij de zogeheten Boodschappen- en Begeleidingsdienst voor ouderen. ‘Die éénzaamheid! Hoe blíj mensen waren als je na de boodschappen nog even koffie bleef drinken. En de verhalen die ze vertelden, waar je zo triest van werd. Dat was het laatste wat ik in Nederland had verwacht.’

Eenzaamheid komt onder alle leeftijden en alle lagen van de bevolking voor, merkte Beekers. ‘Maar de combinatie arm en eenzaam is het schrijnendst. Het was alsof ik een nieuwe ziekte ontdekte. Het liet me niet meer los. Ik móest er iets mee doen.’ Hij praatte er onder meer over met Jacques de Milliano, medeoprichter en voormalig voorzitter van Artsen zonder Grenzen. ‘We kwamen op het idee om mensen met elkaar in contact te brengen door ze samen te laten koken en eten. Daaruit is het concept van Resto VanHarte ontstaan.’ Inmiddels hebben ongeveer twintig Nederlandse steden een Resto VanHarte waar – tot de coronacrisis – twee of drie avonden per week werd gekookt en gegeten, in het bijzijn van bijvoorbeeld pastoor, dominee of wijkagent. ‘Voor veel mensen maakt Resto VanHarte net het verschil in hun leven.’ Beekers’ strijd tegen eenzaamheid bleef niet bij het innovatieve restaurantconcept. Hij werd kwartiermaker van de Nationale Coalitie tegen Eenzaamheid binnen het Actieprogramma Eén tegen Eenzaamheid van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport.

Vanuit het ministerie bouwen Beekers en zijn collega’s aan een landelijke beweging waarin uiteindelijk elke gemeente lokaal aan de slag gaat. ‘We zitten nu zo’n beetje op 175 van de 355. Op nationaal niveau brengen wij de partijen samen die elkaar ook op plaatselijk niveau vinden: gemeenten, supermarkten, banken, welzijnsorganisaties, musea, notarissen en seniorenverenigingen zoals KBO-Brabant. Ons doel is dat uiteindelijk iedere Nederlandse gemeente een eigen coalitie tegen eenzaamheid heeft: een netwerk van mensen die elkaar regelmatig treffen en die elk vanuit hun eigen functie iets proberen te doen tegen eenzaamheid. De notaris kan mensen die een testament komen afsluiten bijvoorbeeld doorverwijzen naar een welzijnsorganisatie, de plaatselijke supermarkt kan een ‘kletskassa’ openen waar de caissière tijd heeft voor een praatje, de sportvereniging kan ook activiteiten voor ouderen organiseren. Het werkt vaak niet om te zeggen dat je iets doet “voor eenzame mensen”. Hotel Krasnapolsky op de Dam in Amsterdam organiseert maandelijks een ontbijt voor oudere buurtbewoners. Dat is een prima aanpak waarmee je hopelijk óók mensen trekt die eenzaam zijn of dreigen te worden.’ Met KBO-Brabant organiseert het actieprogramma Eén tegen Eenzaamheid de komende tijd vier bijeenkomsten in Noord-Brabant, bedoeld voor onder meer KBO-Afdelingen, bedrijven en gemeenten. ‘We hopen dat de bijeenkomsten voor gemeenten die nog geen eigen coalitie tegen eenzaamheid hebben, een stimulans is om daarmee snel aan de slag te gaan.’

De grootste uitdaging in het bestrijden van eenzaamheid is volgens Beekers dat uiteindelijk toch de eenzame persoon zélf in actie moet komen. ‘Iedereen wil wel van alles organiseren voor mensen die eenzaam zijn, maar het is ontzettend moeilijk om hen zo ver te krijgen dat ze daar gebruik van maken. Eenzaamheid kan werken als een soort harnas, waardoor je het gevoel krijgt niets meer te kunnen en niets meer te willen. En toch zit er maar één ding op: kom in actie. Maak een wandeling, pak de telefoon, spreek iemand aan, ga naar een activiteit. Wat het ook is, maar zét alsjeblieft een stap.’

Beekers weet uit ervaring wat eenzaamheid is. ‘Ik ben als kind mishandeld, heb een scheiding meegemaakt. Meerdere malen heb ik gevoeld hoe het is om eenzaam te zijn. Blijkbaar heb ik er een antenne voor gekregen; ik merk het als anderen zich eenzaam voelen. Ik herken het gevoel aan de zijlijn te staan, in jezelf gekeerd te zijn.’ In de eerste maanden van de coronacrisis kwam het gevoel soms weer bij hem boven. ‘Mijn vriendin woont in Portugal en we konden elkaar lange tijd niet zien. Mijn kinderen zijn het huis uit. Vooral in het weekend heb ik heel actief mensen geworven om bijvoorbeeld te komen eten. Als je niet wordt uitgenodigd, nodig dan anderen uit.’ Voor wie niet meer mobiel is, is eenzaamheid een stuk lastiger te bestrijden, realiseert Beekers zich. ‘De telefoon is er dan nog en sommige ouderen hebben internet. Maar ongetwijfeld is de eenzaamheid in de verzorgings- en verpleeghuizen de laatste maanden immens groot geweest.’

Het actieprogramma Eén tegen Eenzaamheid neemt sinds 2019 de organisatie van de jaarlijkse Week tegen Eenzaamheid op zich, aan het begin van de donkere maanden. De themaweek betekent een jaarlijkse piek in de aandacht voor eenzaamheid, met allerlei grote en kleine acties (zie kader ‘Week tegen Eenzaamheid’). Beekers: ‘Eerder heeft een bakker weleens ontmoetingsgebakjes gemaakt – per twee te koop. Dit jaar organiseren de NS en de Landelijke Luisterlijn ontmoetingen op een aantal NS-stations waarbij reizigers, onder het genot van gratis koffie, met elkaar in gesprek gaan.’ Zo verbijsterd als Beekers was toen hij ontdekte dat er schrijnende eenzaamheid is in Nederland, zo blij is hij met de toegenomen aandacht ervoor. ‘Zeker sinds een jaar of vier wil iedereen er wel iets aan doen. Maar de grootste uitdaging blijft dat het uiteindelijk toch de eenzame persoon zélf is die een stap moet gaan zetten.’