Voorkom financieel misbruik 2021

Ouderen zijn vaak de dupe van financieel misbruik door een naaste. Dat kan lange tijd onopgemerkt blijven. De notaris krijgt niet meteen argwaan bij aanpassing van het testament en de wijkverpleegkundige vraagt in de regel niet naar geldzaken. Het kan enorm helpen als beide beroepsgroepen elkaar weten te vinden. Vanuit die gedachte namen Oscar Balkenende en Nickey Smelt het initiatief voor Lokale Allianties Veilig Financieel Ouder Worden. Hun belangrijkste advies: regel uw financiën als u lichamelijk en geestelijk nog kwiek bent.

Allebei kunnen ze het ene na het andere schrijnende verhaal van financieel misbruik vertellen. Oscar Balkenende helpt mensen bij het afwikkelen van nalatenschappen. Nickey Smelt is executeur en fiscalist. Balkenende: ‘Al in 2010 viel het me op dat ik regelmatig te maken had met een nalatenschap waar geen van de erfgenamen meer iets mee wilde. Geen wonder. Vaak wás er ook niets meer. Behalve een onverwacht hoge hypotheek op het huis. Ik zag dat een kind, neef of huishoudster meneer of mevrouw had “geholpen” met de financiën. Daardoor was er niets meer over.’

Ook Nickey Smelt ziet regelmatig verdachte handelingen in de administratie van iemand die overleden is. ‘Bijvoorbeeld iemand die de financiën beheerde en een halfjaar voor het overlijden vier dagen achtereen 10.000 euro naar zichzelf overboekte. Onder het mom van “aflossing lening”. Terwijl over die lening verder niets te vinden is. Als iemand is overleden en de overschrijvingen zijn gedaan door een gevolmachtigde, dan is het lastig daar iets tegen te ondernemen. Heel weinig mensen doen aangifte van financieel misbruik door naasten. En als dat al gebeurt, vindt er bijna nooit vervolging plaats. Justitie geeft er geen prioriteit aan of vindt dat er onvoldoende bewijs is om tot vervolging over te gaan.’

Uit onderzoeken van de laatste jaren blijkt dat maar liefst één op de twintig ouderen te maken heeft met ouderenmishandeling. Daarbij gaat het in veruit de meeste gevallen om financieel misbruik. Soms gaat het om enkele honderden euro’s. Bijvoorbeeld als de hulp diverse keren haar eigen boodschappen betaalt met de pinpas die ze van een oudere heeft meegekregen. Maar Balkenende en Smelt hebben ook genoeg voorbeelden van schade die in de tonnen loopt.

Mensen die een oudere financieel misbruiken, zijn zich daar soms niet eens van bewust, ziet Balkenende. ‘Als je een-op-een voor iemand zorgt, kun je het gevoel krijgen dat je de baas bent over zo iemand. Dat je dus van alles kunt regelen. En dat je ook récht hebt op een vergoeding voor je inspanningen. Mensen die in een afhankelijke positie komen – geestelijk of lichamelijk – hoeven maar één verkeerde persoon tegen te komen.’

Smelt somt het vaste stramien van zo’n kwaadwillende persoon op: ‘Paaien, indoctrineren, isoleren, kaalplukken.’ Balkenende: ‘Ze beginnen met persoonlijke aandacht: “Zullen we je fotoboek eens bekijken?” Even later gaat het over de nicht die in het testament staat, maar nooit meer komt. “Wil je écht dat je geld daarnaartoe gaat?” Voor je het weet zit iemand bij de notaris om het testament aan te passen. Zo worden naaste familieleden buiten de deur gehouden.’

Financieel misbruik is lastig te voorkomen. Meestal blijft het uit het zicht blijft. Smelt en Balkenende realiseerden zich: willen we financieel misbruik effectief tegengaan, dan hebben we de hulp nodig van zorgverleners die regelmatig bij de oudere thuiskomen. Bijvoorbeeld de huisarts, praktijkondersteuner of wijkverpleegkundige.

Smelt: ‘Huisartsen hebben het druk en zitten niet te wachten op extra taken. Maar als ze signalen zouden kunnen doorgeven aan iemand anders? Dan hoeft het hen zelf niet veel tijd te kosten. Zo zijn we in 2016 begonnen met het opzetten van Lokale Allianties Veilig Financieel Ouder Worden. Dat zijn regelmatige overleggen tussen mensen uit de zorg en mensen uit de zakelijke dienstverlening. Zij bespreken concrete situaties. Zo leren ze van elkaars kennis en ervaringen. En ze kunnen ouderen helpen om preventieve maatregelen te nemen.’

Inmiddels zijn in ruim zestig plaatsen Lokale Allianties actief. In Brabant is dat onder meer in ‘s-Hertogenbosch, Rucphen en Tilburg. Zakelijke dienstverleners spreken een heel andere taal dan bijvoorbeeld wijkverpleegkundigen en praktijkondersteuners. Door te overleggen weten zij elkaar te vinden. In sommige plaatsen schuift ook de wijkagent aan. ‘Iedereen heeft zijn eigen vakgebied en weet aanvankelijk weinig van het vak van de anderen. Maar juist door elkaar regelmatig te zien, verandert dat’, zegt Balkenende.

‘Professionals krijgen oog voor het vakgebied van iemand anders’, vervolgt hij. ‘En ze kunnen in individuele situaties ingrijpen omdat ze elkaar kennen via de Lokale Alliantie. Bijvoorbeeld: een praktijkondersteuner hoort dat mevrouw met een vage kennis een afspraak heeft bij de notaris. Ze vertrouwt het niet helemaal. Ze belt de notaris die ze kent uit de Lokale Alliantie om haar zorgen te delen. Uiteraard met inachtneming van de privacy.’ 

Zo hebben de Lokale Allianties de afgelopen jaren honderden gevallen van financieel misbruik weten te voorkomen of vroegtijdig opgespoord. De Lokale Alliantie van Zoetermeer is het toonbeeld van hoe effectief een alliantie kan werken. Daar hebben één wijkverpleegkundige en een praktijkondersteuner in nog geen jaar tijd een kleine dertig situaties van (dreigend) financieel misbruik opgespoord en via de Lokale Alliantie weten te stoppen of te voorkomen.

Balkenende ging al voor 2016 in overleg met het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. ‘VWS heeft de afgelopen jaren diverse campagnes gevoerd om financieel misbruik te voorkomen. Maar helaas krijgen de Lokale Allianties vanuit het ministerie maar weinig status en ondersteuning. Dat komt omdat we een burgerinitiatief zijn. Het valt of staat dus met lokale partijen die hier vrijwillig tijd in willen steken. Dat is ontzettend jammer. Als we meer ondersteuning krijgen, ook financieel, kunnen we op meer plekken allianties oprichten. En dus veel meer zaken voorkomen. Dat is belangrijk. Mensen die aan het einde van hun leven ontdekken dat ze zijn opgelicht, voelen zich zó ellendig en kwetsbaar.’

Wat kunnen we zelf doen om te voorkomen dat we worden kaalgeplukt? Op die vraag geven Balkenende en Smelt hetzelfde antwoord. Regel uw financiën op tijd. ‘Als je nog kwiek en fit bent’, zegt Balkenende. ‘De meeste mensen willen dan nog niet nadenken over hoe afhankelijk ze kunnen worden. Laat staan over hun overlijden. Maar dat is dus precies het goede moment om het wél te doen.’

Smelt: ‘Een levenstestament moet je maken als je dat nog kunt. Het maakt niet uit hoe oud je bent. Als ik een leeftijd zou moeten noemen, dan uiterlijk rond je zeventigste. Je kunt vastleggen hoe je financiën beheerd moeten worden. En wie dat mag doen als je het zelf niet meer kunt. Belangrijk is ervoor te zorgen dat er toezicht is. Bijvoorbeeld met een jaarlijkse verantwoording aan broers en zussen of een jonger familielid. Of aan een professional zoals een notaris. Dat voorkomt namelijk ook dat iemand onterecht wordt beschuldigd van misbruik. Want ook dat komt voor. Tijdig regelen én toezicht: dat zijn de belangrijkste uitgangspunten om financieel misbruik te voorkomen.’