Van klei naar een designcollectie

Keramiek van hoog niveau, gemaakt door mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. Dat is de succesformule van het al bijna zeventig jaar bestaande keramisch atelier Cor Unum in ‘s-Hertogenbosch. KBO Vinkel nam er een kijkje.

Het is een opvallend pand in de sfeervolle Vughterstraat: keramisch atelier Cor Unum. Waar ooit een Ford-garage huisde, bevinden zich nu een winkel en werkplaats met prachtig keramiek. Van bordjes, bekers en schalen tot vazen, kandelaars en lampen – ontworpen door vaak beroemde designers. Al sinds 1953 wordt de keramiek gemaakt door mensen ‘met een afstand tot de arbeidsmarkt’, die dus moeilijk elders werk kunnen vinden. Ze leren er een vak, re-integreren of zijn gewoon lekker bezig. Zeven leden van KBO Vinkel zitten aan een lange tafel aan de zijkant van de winkel. Een van hen, Marianne, verheugt zich enorm op de rondleiding. ‘Ik heb vroeger zelf veel gekleid en aan pottenbakken gedaan. Wat ik hier in de winkel zie, vind ik fantastisch. Ik ben heel benieuwd hoe dat gemaakt wordt.’

Terwijl iedereen geniet van koffie en thee met cake, vertelt Anna Landsheer (89) over de geschiedenis van stichting Cor Unum. Ze was vrijwel vanaf het begin met haar man betrokken. ‘“Waar is meneer Unum?” Hoe vaak ik díe vraag niet heb gehad! Nou, die meneer is er niet’, lacht ze. ‘Cor Unum betekent één van hart. En dat klopt ook, wij zijn echt een familie.’ Haar man Zweitse Landsheer was ontwerper en werd in de jaren vijftig van de vorige eeuw gevraagd om een bedrijfsplan te schrijven. Het doel: zoveel mogelijk mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt mee laten doen.

Zweitse besloot om deze mensen een vak te leren: gebruiksaardewerk maken. Atelier Cor Unum werd onderdeel van de sociale werkvoorziening in Den Bosch en startte in een oude school in de wijk Orthen. ‘Mijn man merkte dat deze mensen enorm opknapten als ze met klei werkten. Keramiek is breekbaar dus je móet wel rustig zijn als je ermee werkt.’ Ze herinnert zich een vaas waarop een medewerker met de ziekte van Parkinson trillerige streepjes had geschilderd. ‘Het resultaat was prachtig. Dat werd onze eerste grote order voor de Bijenkorf.’

Anna ging haar man helpen. Ze deed de verkoop, voornamelijk aan winkeliers, en stond veel op beurzen om Cor Unum bekendheid te geven. Met haar 89 jaar staat ze nog meerdere dagen per week in de winkel. Zweitse overleed in 2010. Hun dochter Charlotte, die zelf ook veel ontwerpen voor Cor Unum maakt, is inmiddels directeur bij de stichting.

Na het praatje van Anna neemt vrijwilliger Marjolijn van der Pol de groep mee voor een rondleiding door de grote werkplaats. Op verschillende plekken in de werkplaats zijn mensen bezig met klei maken, het vullen van mallen, het afwerken van de gegoten producten en het glazuren. Overal staan rekken met ontwerpen die nog in de oven moeten of wachten op een glazuurbeurt. ‘Cor Unum heeft op verschillende plekken in Den Bosch gehuisd’, vertelt Marjolijn. ‘Sinds een jaar of vijf zitten we in deze oude Fordgarage.’ Ze laat de groep zien hoe een ontwerptekening wordt omgezet naar een mal en hoe de vloeibare klei in de mallen wordt gegoten.

Als er een harde bel klinkt, blijkt het tijd voor een koffie- en theepauze. Iedereen laat zijn werkplek in de steek en loopt vrolijk kletsend naar een ruimte om even samen te komen. ‘De sfeer is heel prettig hier’, zegt Marjolijn. ‘Het leuke is dat jonge en oudere mensen samenwerken. En studenten van de academies staan in de rij voor een stageplek.’

Ontzettend leuk om hier eens achter de schermen te kijken, vindt Huub Clement, een van de KBO-leden die bij de rondleiding is. ‘Een tijdje geleden was ik in de designwinkel hiernaast, en toen zag ik door de ruit deze mensen bezig in het atelier. Ik vind het allemaal prachtig. Keramiek heeft hoe dan ook mijn interesse, een kennis van mij is kunstenaar in keramiek.’

De KBO-leden lopen langs de tafels waar medewerkers de kleiproducten bewerken vóór ze in de oven gaan. Alle oneffenheden worden zorgvuldig weg gevijld. ‘In deze drie grote ovens worden de ontwerpen zo’n vijf tot zeven uur gebakken’, wijst Marjolijn. ‘De temperatuur kan daarbij oplopen tot bijna 1.250 graden. Daarna worden ze geglazuurd voor een kleurtje en waterdichtheid.’ Ze wijst op enorme kralen van klei. ‘Zulke kralen maakten we in opdracht van een landschapsarchitect. Ze liggen in een park in Rijnsburg en verwijzen naar eeuwenoude kralen die daar werden opgegraven. Dat waren in de vroege Middeleeuwen grafgiften die geluk brachten.’

Na de rondleiding in de werkplaats neemt de groep een kijkje in de kleurrijke winkel. Er staat een grote rode kast met een selectie van Cor Unum ontwerpen sinds 1953. ‘Voor iets speciaals moet je hier zijn’, zegt Marjolijn. ‘We verkopen keramiek van het hoogste segment. Kijk, dit servies Reglaze in verschillende betonkleuren gebruikt topkok Sergio Herman in zijn restaurants. Het is gemaakt van glazuurafval en dus recyclebaar. En dit is de MaMa knoopvaas van de bekende ontwerper Roderick Vos.’

De keramiek is duur maar wel heel mooi, vindt Thea Schoones, die extra geïnteresseerd is omdat ze vroeger met mensen met een geestelijke beperking op de dagbesteding werkte. ‘Fijn dat de medewerkers hier zo’n goed gevoel van eigenwaarde krijgen. Hier zouden de cliënten met wie ik werkte ook terecht kunnen, besef ik. En ik vind het knap dat Cor Unum zonder subsidie werkt.’ Indrukwekkend allemaal, zegt Evelyne van Uden. ‘Ontzettend mooi dat mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt hier zo fijn aan de slag kunnen. En zonde dat zoveel van onze leden vanmiddag er niet bij zijn omdat het Nederlands Elftal moest voetballen. Ze hebben echt iets gemist!’

Beeld Christian Keijsers