Oogaandoeningen: wat zijn het en wat moet u doen?

Hoe ouder u wordt, hoe groter de kans op oogaandoeningen. Staar en maculadegeneratie zijn veel voorkomende oogziekten bij ouderen, die gelukkig meestal goed te behandelen zijn. Netvliesloslating komt wat minder vaak voor. Maar hoe herkent u ze? En wat kunt u doen?

Manon van Hecke is oogarts in het Elisabeth-TweeSteden Ziekenhuis in Tilburg. Ze behandelt allerlei soorten oogaandoeningen. Van Hecke vertelt: ‘Staar is de meest voorkomende aandoening onder ouderen, daarna komen maculadegeneratie en glaucoom. Een oogaandoening herkent u meestal doordat uw zicht waziger wordt. Het kost dan bijvoorbeeld moeite om te lezen, u krijgt last van fel licht, of u ziet tijdens het auto­rijden de borden niet meer goed. De eerste stap is dan om naar de opticien te gaan. Het kan zijn dat u een (nieuwe) bril nodig heeft. Er kan ook iets anders aan de hand zijn. Als de opticien het zicht niet goed kan verbeteren, is het advies om een afspraak te maken met een oogarts. Die onderzoekt dan of er meer aan de hand is. Als het zicht geleidelijk achteruitgaat, is er vaak niet veel spoed. Maar wordt uw zicht snel slechter? Of ziet u ineens een grijze of zwarte vlek? Dan is het van belang om niet te lang te wachten. Ga dan naar de huisarts en vraag om een doorverwijzing naar het ziekenhuis. Uzelf jaarlijks preventief laten checken is niet nodig. Dat heeft pas zin als u ergens last van krijgt. Het is wel zo dat maculadegeneratie en glaucoom erfelijk kunnen zijn. Heeft u een of meer familieleden met deze aandoening? Dan is het goed om uw gezichtsscherpte extra in de gaten te hou­den. Bij familieleden met glaucoom wordt wel geadviseerd iedere twee of drie jaar even te laten screenen. Verder is gezond leven van belang, want dat heeft ook invloed op de gezondheid van uw ogen. Als oogarts adviseer ik iedereen om niet te roken en veel fruit en groene groentes te eten.’

De kans op staar wordt groter naarmate u ouder wordt. Van Hecke vertelt hoe u merkt dat u staar ontwikkelt: ‘Het kan jaren duren eer u het doorheeft, maar langzaam wordt de lens van het oog troebel. Het is alsof u een vieze bril draagt: u ziet waziger en kleuren zijn minder helder. Het begint vaak al op uw veertigste, maar mensen krijgen er rond hun zeventigste vaak pas echt last van. Het voordeel is dat de aandoening door middel van een operatie goed te behandelen is. Een staaroperatie is een kleine, veilige en pijnloze ingreep van een kwartier, onder plaatselijke verdoving. De lens wordt dan vervangen door een kunstlens. De eerste dagen ziet u vaak wazig, daarna verbetert het zicht. Het duurt vaak een aantal weken eer u weer helemaal goed ziet. U kunt tegenwoordig kiezen uit verschillende soorten implantlenzen. De standaard monofocale kunstlens is de enige die wordt vergoed vanuit de zorgverzekering. Dan heeft u misschien nog wel een leesbril nodig. Daarom kiezen sommige mensen voor een multifocale lens, dan kunt u zowel veraf als dichtbij zien. Ook een torische lens, die een cilinderafwijking corrigeert, is mogelijk. Na een operatie komt staar niet meer terug, want een kunstlens gaat een leven lang mee. Wel kunt u na de operatie ‘nastaar’ ontwikkelen. Er komt dan een vliesje achter de kunstlens, waardoor u weer waziger gaat zien. Gelukkig is dit makkelijk te verwijderen met een laser.’

Een netvliesloslating komt wat minder vaak voor. Het kan verschillende oorzaken hebben, maar meestal komt het door de veroudering van het oog. ‘Naarmate u ouder wordt, krimpt het glasvocht in uw oog’, legt Van Hecke uit. ‘Dat is een normaal verouderingsproces. Het krimpende vocht trekt dan aan het netvlies dat eromheen zit. Daar kan een scheurtje in ontstaan, waardoor vocht achter het netvlies kan komen. Vaak laat het netvlies dan gedeeltelijk los. Zelf merkt u een netvliesloslating doordat u een vlek, een gordijn, of lichtflitsen in beeld ziet. Dit kan gebeuren als u zestig bent, maar ook als u tachtig bent. Het is belangrijk dat u snel wordt behandeld. Niet behandelen kan namelijk tot slechtziendheid of zelfs blindheid leiden. Een netvlies­loslating wordt behandeld met een operatie van ongeveer een uur. Tijdens de operatie wordt het glasvocht weggehaald en het netvlies weer op zijn plek gezet. Soms zijn er meerdere operaties nodig. Het herstel kan een tijdje duren: een paar weken tot een paar maanden na de operatie kan het zicht nog verbeteren.’

Maculadegeneratie is slijtage van een stukje van het netvlies, om precies te zijn de gele vlek. Dit is een relatief veel voorkomende aan­doening bij ouderen die in twee vormen voorkomt. Van Hecke legt uit: ‘Bij de natte vorm ontstaan er nieuwe bloedvaatjes in het netvlies die gaan lekken. Vaak kunt u al vrij snel minder goed zien en ziet u golf­bewegingen of een vlek in uw zichtveld. Het voordeel is dat deze aandoening sinds een jaar of vijftien kan worden geremd, mits u er op tijd bij bent. Om deze vorm van maculadegeneratie te stoppen, krijgt u injecties in uw oog met een medicijn. Deze houden de ziekte tegen en zorgen dat het zicht stabiel blijft. Zo kunnen we mensen helpen om redelijk goed te blijven zien. Mensen zullen nooit meer perfect zien, maar kunnen soms nog wel kaarten, televisiekijken, of lezen. Dat is belangrijk voor de kwaliteit van leven. Bij droge maculadegeneratie gaat het zicht meestal langzaam achteruit. Helaas is hier nog geen behandeling voor. Ik raad mensen met maculadegeneratie aan om een kijkje te nemen bij de maculavereniging. Deze vereniging deelt tips en informatie en organiseert bijeenkomsten voor lotgenoten.’ Op www.maculavereniging.nl vindt u meer informatie.

‘Bij glaucoom duurt het vaak langer eer mensen doorhebben dat er iets aan de hand is’, vertelt Van Hecke. ‘Bij deze aandoening is de oogzenuw die in verbinding staat met de hersenen beschadigd. Dit komt doordat de oogdruk langere tijd te hoog is. U merkt dit doordat u aan de zijkanten van uw blikveld minder goed kunt zien. Het lastige is dat het best lang kan duren eer u dit doorheeft, omdat uw hersenen de ontbrekende zijkanten van uw zicht automatisch invullen. Net als maculadegeneratie kan glaucoom erfelijk belast zijn. Daarom screenen we geregeld familieleden van mensen met glaucoom. Dit wordt gedaan omdat u in het begin niet merkt dat u glaucoom hebt. Als een oogarts oogschade door glaucoom vaststelt, zijn er drie behandelmethoden mogelijk. Medicijnen, laserbehandeling of een operatie. Deze methoden zijn alle drie bedoeld om de oogdruk te verlagen. De oogarts kan adviseren wat het beste is. Door de behandeling kan de oogarts verdere schade aan uw oogzenuw stoppen of vertragen. Als er al uitval in het blikveld is, kan dit helaas niet meer herstellen. Daarom is het belangrijk om het vroeg te ontdekken.’

Petra den Hartog (62) en Maarten van der Velden (58) zijn een echtpaar uit Son en Breugel. Beiden hebben een visuele beperking. Petra heeft een zeldzame vorm van maculadegeneratie: Pseudoxanthoma elasticum (PXE). Dit is een bindweefselziekte die tot verkalking leidt. ‘In mijn ogen zijn de bloedvaatjes gaan verkalken. Mijn zicht verslechterde zo snel dat ik in 2006 volledig ben afgekeurd.’ Maarten heeft het Boucher Neuhauser syndroom, een zeer zeldzame neurodegeneratieve aandoening. Hierdoor is het alsof hij door een kokertje kijkt met vitrage ervoor. Ondanks hun visuele beperking zit het echtpaar geenszins bij de pakken neer. ‘Wij hebben een heel positief en goed gevuld leven’, vertelt Maarten enthousiast. ‘Er zijn ook zo veel dingen die u wél kunt doen met slecht zicht. Wij zijn bijvoorbeeld vrijwilliger bij oogcafé Eindhoven. Oogcafés zijn plekken door heel Nederland waar mensen met een visuele beperking lotgenoten kunnen ontmoeten én in contact komen met mensen die wel goed zien. Samen helpen we elkaar vooruit, bijvoorbeeld met het aanvragen en gebruiken van hulpmiddelen.’ Ook heeft het echtpaar veel hobby’s. Petra vertelt: ‘We hebben elkaar leren kennen op een tandemweek in 2014. Als visueel beperkte fiets je dan met iemand die wel goed ziet. Verder ondernemen we van alles. Bijvoorbeeld wandelen en boodschappen doen, maar we hebben ook een leesclub voor slechtzienden opgericht. Via Passend Lezen heeft u toegang tot heel veel luisterboeken. Mijn advies is dan ook: blijf bezig en maak er wat van!’

Beeld: Shutterstock