Kleine boodschap, grote moeite

Wie moet, die gaat. Toch? Helaas is een wc-bezoek buitenshuis vaak niet zo eenvoudig. Veel Nederlanders durven hierdoor de deur niet eens uit. Onderzoek laat zien dat een gebrek aan toegankelijke toiletten een grote impact heeft op het dagelijks leven van veel mensen.

Iedereen heeft een toilet nodig, maar volgens Lieke de Boer van de Toiletalliantie is de impact van te weinig openbare toiletten het grootst voor mensen met een medische aandoening, zoals darmaandoeningen of een stoma. “Ook voor ouderen, kinderen, zwangere vrouwen en mensen met een beperking zijn openbare wc’s belangrijk.” Uit onderzoek blijkt dat maar liefst 25 procent van de Nederlanders soms thuis blijft uit angst om onderweg geen toilet te vinden. Voor een derde van die groep beïnvloedt het tekort aan openbare toiletten zelfs de kwaliteit van hun leven. “Sommige buikpatiënten moeten snel een wc kunnen vinden wanneer zij aandrang voelen, anders is het kwaad al geschied.”

Uit dit probleem is in 2018 de Toiletalliantie ontstaan, opgericht door het MDL Fonds (voorheen Maag Lever Darm Stichting). Het fonds heeft een duidelijke missie: voldoende toiletten in heel Nederland, van stad tot buitengebied. Wat begon als een samenwerking tussen patiëntenverenigingen is uitgegroeid tot een breed initiatief dat gemeenten, burgerlobbyisten en landelijke politiek moet ondersteunen. Maar er is nog veel werk te verrichten, aldus De Boer. “Op dit moment scoort Nederland gemiddeld een 4,9 als het gaat om toiletvriendelijkheid”, vertelt ze. “Dat is echt veel te laag.” Gemeenten worden jaarlijks gerangschikt op Wereld Toiletdag, een dag die aandacht vraagt voor het probleem. Het beleid verschilt enorm per regio. Sommige gemeenten hebben scores van boven de 7, terwijl andere niet eens een voldoende halen. “Er is geen landelijke wetgeving die gemeenten verplicht tot actie, dus we moeten lokaal druk uitoefenen.”

De Boer vertelt over de Hoge Nood-app. Deze app is in het leven geroepen om gebruikers zo snel mogelijk te laten zien waar het dichtstbijzijnde toilet is waar zij op dat moment gebruik van kunnen maken. Wie zijn locatie invult in de app krijgt vaak een aantal opties te zien. Denk aan gemeentehuizen, kringloopwinkels of sportverenigingen.

Hiervan is maar een deel rolstoeltoegankelijk en de toiletten zijn niet altijd beschikbaar buiten kantooruren of in het weekend. Zeker in buitengebieden is de keuze meestal beperkt. Daarnaast kan het voorkomen dat een toegankelijke optie, zoals een toilet in een supermarkt, niet vermeld wordt in de app en daardoor lastig te vinden is. Andere toiletten liggen op enige afstand, wat een uitdaging kan zijn voor mensen met beperkte mobiliteit of wanneer de nood hoog is. Bovendien zijn veel van deze locaties geen officiële openbare toiletten.

In andere landen doen ze het in ieder geval stukken beter. “In Frankrijk en Portugal is het heel normaal om een toilet aan de voorkant van de winkel te hebben. Hier zit het vaak weggestopt bij het personeel en is het moeilijk toegankelijk”, legt Lieke de Boer uit. Een recent project van de Toiletalliantie richt zich op natuurtoiletten: zelfreinigende faciliteiten die geen water of afvoer nodig hebben. Deze duurzame oplossing is vooral bedoeld voor natuurgebieden en wandelroutes, waar de beschikbaarheid van toiletten vaak helemaal te wensen overlaat (zie kader).

En toch: het lijkt zo makkelijk. Als bedrijven en particulieren hun wc openstellen, is het probleem dan niet opgelost? Was het maar zo simpel, vertelt Lieke de Boer. “Sommige horecaondernemingen hebben slechte ervaringen met hygiëne. Zij stellen hun toilet daarom alleen beschikbaar aan klanten. Er is dus nog steeds een kleine groep die het verpest voor de rest. Daarnaast zijn er maar weinig toiletten die rolstoeltoegankelijk zijn.” Het openstellen van toiletten kan echter ook voordelen hebben. “Hoe meer toiletten er beschikbaar zijn in een winkelcentrum, hoe langer mensen blijven. En hoe langer klanten blijven, des te meer geld ze uitgeven. Dat is goed voor de omzet”, benadrukt De Boer. En hoe zit het met particulieren die hun wc open willen stellen en in de app willen toevoegen? Een mooi gebaar, maar in de praktijk niet handig. Deze mensen zouden dan elke dag op gezette tijden thuis moeten zijn, dat is niet haalbaar.

Een cruciale rol om de wc-nood aan te pakken is voor gemeenten. De Toiletalliantie roept hen op om alle beschikbare toiletten toe te voegen aan de Hoge Nood-app. Daarnaast is er meer bewegwijzering nodig, vooral voor mensen die niet digitaal vaardig zijn. “Inclusie is een groot thema binnen veel gemeenten, toiletten kunnen daar perfect bij aansluiten”, vertelt De Boer. “Het begint vaak met een motie in de gemeenteraad, gevolgd door het opnemen van toiletten in beleid. Maar uiteindelijk is het ook een kwestie van budget en prioriteiten.” In kleinere gemeenten is het vaak moeilijker om toiletten te realiseren vanwege de kosten. “Een volledig zelfreinigend openbaar toilet kan al snel honderdduizend euro kosten”, legt De Boer uit. Toch kunnen kleine stappen, zoals het openstellen van bestaande toiletten, al een groot verschil maken. “In het ideale scenario is er om de vijfhonderd meter een toilet te vinden”, besluit De Boer. Er kan natuurlijk altijd worden aangebeld bij bekende dorpsgenoten, maar wat als je niemand kent? De taal niet spreekt? Of in een rolstoel zit? We hebben nog een lange weg te gaan…

Beeld: Bob Leenders