EDAH-museum: ode aan de supermarkt van vruuger

Een EDAH-winkel, bijna iedereen heeft er wel eens boodschappen gedaan. Maar hoe is deze keten ooit ontstaan en wat was het geheim én de charme van de supermarkt van vroeger? KBO Lieshout ging op ontdekkingstocht in het EDAH-Museum in Helmond.

Loods20 is gevestigd in het oude Van Gend & Loosgebouw, vlak naast het station, en het markant beschilderde gebouw van wereldberoemde textielfabrikant Vlisco. In dit gebouw zijn sinds 2021 het Draaiorgelmuseum, de Helmondse accordeoncollectie en het EDAH-Museum gevestigd. Door de goed bewaarde, loodsachtige sfeer krijgt u als bezoeker echt het gevoel van een exclusief kijkje achter de schermen bij de winkelketen.

De leden van KBO Lieshout druppelen binnen bij Loods20. Bij de receptie wordt lekker in de ouderwetse snoeppot gegrabbeld. Er wordt verzameld in het café van Loods20 en iedereen krijgt een lekker kopje thee of koffie aangeboden. Het EDAH-Museum is vanmiddag speciaal voor deze groep geopend en vrijwilliger Jac Michelsen en zijn twee collega’s heten iedereen van harte welkom. De groep van bijna dertig personen wordt in drieën verdeeld voor de rondleiding.

Jac Michelsen werkte 23 jaar als inkoper van koffie en thee voor supermarkten en gidst vanmiddag de bezoekers uit Lieshout door de geschiedenis van zijn geliefde EDAH. Bij binnenkomst in het museum is er meteen een tijdlijn van de geschiedenis van de supermarktketen te zien, samengesteld uit overlevering door oudmedewerkers. Ernaast grote portretten van de heren Ebben, Dames, Aukes en Hettema; vier Friezen die rond 1900 onafhankelijk van elkaar naar Noord-Brabant trokken om een levensmiddelenwinkel te starten en uiteindelijk de grondleggers van Combinatie EDAH in 1910 werden. In haar hoogtijdagen had EDAH in Nederland, België en Frankrijk ongeveer 16.000 medewerkers in dienst die werkten op meer dan zeshonderd locaties. Het hoofdkantoor lag aan de Kanaaldijk in Helmond.

Jac leidt de KBO-leden trots rond in het museum en deelt in rap tempo allemaal weetjes en anekdotes. Het is voor iedereen een feest van herkenning. Bij het zien van een verzameling van verschillende gedroogde bonen, begint iemand Rats, kuch en bonen, een bekend soldatenliedje uit de vorige eeuw, te neuriën. ‘Die bonen, dat noemden wij vroeger thuis een soldatendiner’. Jac vertelt verder over de verschillende manieren van conserveren van levensmiddelen die vroeger gebruikelijk waren: van wecken, de Keulse pot, tot ingeblikte en ingevroren groenten. Overal waar je kijkt in dit museum zijn verpakkingen, reclame-uitingen en winkelinrichting piekfijn bewaard gebleven. Voor iedere bezoeker boven de dertig jaar bekende beelden, maar voor KBO Lieshout-bestuurslid Theo Pardoel éxtra. Zijn ouders hadden vroeger thuis in Eindhoven een Enkabé-winkel (Enkabé staat voor Nederlandse Kruideniersbond). ‘Dit is voor mij echt een nostalgisch uitje. De EDAH was vaak de nekslag voor veel buurtwinkeliers, maar gelukkig hebben wij er nooit veel last van gehad. Ik woonde met mijn vrouw bij mijn ouders in en hielp in de winkel. In 1965 zijn we ermee gestopt.’

In het museum is ook een ruimte gereserveerd voor een indrukwekkende verzameling van bewaarblikken en koektrommels. De verzameling startte ooit door een donatie van een vrijwilliger die zelf een blikkenmuseum runt, zij had er duizenden dubbel. Nog regelmatig bieden mensen uit de omgeving hun eigen bijzondere exemplaren aan. Bewonderend kijken de KBO-leden rond. Een vrijwilliger maakt van dit rustmomentje gebruik om een toastje met jam volgens EDAH-recept uit te delen: ‘Deze jam stond bekend als jam van d’n EDAH, plek, plek, omdat vroeger de jam in de winkel voor de klant in een pot werd geschept , met plakkende handen en schort voor de winkelier als gevolg’. ‘Aan het eind van de week was het dan dus chef van d’n EDAH, plek, plek’, vertelt Jac smakelijk lachend.

Ook aan de financiële kant van het runnen van een gigantisch levensmiddelenconcern is aandacht besteed. De groep stapt binnen in een kantoorruimte. Een levensgrote foto in sepiatinten laat zien hoe de boekhouder en zijn leerlingen, staand of op een krukje (want een stoel kreeg je niet als je nog in opleiding was, aldus Jac) de administratie bijwerken. ‘Een paar van die kas- en doorleverboeken zijn bewaard gebleven. Op de zijkanten van de pagina’s in zo’n kasboek stond altijd een gekleurd patroon. Als er dan gesjoemeld werd door een paar bladzijden uit te scheuren, kon je dat meteen duidelijk zien’, vertelt Jac.

Via een authentiek en volledig ingericht VéGé (Verkoop Gemeenschap) buurtwinkeltje loopt de groep met Jac door naar zijn favoriete hoek, waar hij mag vertellen over de ontdekking, de oogst en de inkoop van verschillende soorten koffie en thee. Jac heeft weer een weetje paraat: ‘Wisten jullie dat koffie rond het jaar 1100 per ongeluk ontdekt werd in het gebied wat nu Ethiopië is? Er groeiden struiken met besjes die door de geiten gegeten werden, die vervolgens hele nachten wakker bleven. Door de cafeïne, bleek later. Bij een heidebrand kwam de geur van de geroosterde besjes langsdrijven. Plaatselijke monniken vonden dat zo lekker ruiken, dat ze ermee zijn gaan experimenteren. Zo vonden ze uiteindelijk koffie uit.’

Dat EDAH haar tijd ver vooruit was, wordt bewezen aan het eind van de rondleiding. De bezorgservices van Albert Heijn en Jumbo zijn inmiddels bij iedereen bekend en werden een paar jaar geleden gezien als een uitvinding. De bezorgers van EDAH en enkele andere supermarkten en kruideniers reden echter al járen eerder rond met een bezorgkar of -fiets. Zo’n fiets met enorme mand en bestellingenboekje staat dan ook trots uitgestald in het museum. En toen was het dan eindelijk tijd voor het onderdeel waar een paar dames al de hele middag naar uitkeken: lekkers inslaan in het échte nostalgische snoepwinkeltje!

Beeld: Michel ter Wolbeek