Butterfly effect geeft een gemeenschap vleugels

Wat begon met tiny houses voor vrijwilligers bij een zorginstelling, groeide uit tot een sociale onderneming die steeds meer voet aan de grond krijgt in Nederland. Butterfly Effect bouwt zorgzame gemeenschappen met buurtverbinders: mensen die vrijwillig hun talent inzetten voor meer betrokkenheid, samenredzaamheid en woongeluk.

Oprichter Stijn van Kreij ontwikkelde het concept vanuit het idee dat iets kleins, iets groots in beweging kan zetten. “Butterfly effect is een wetenschappelijke term uit de chaostheorie”, vertelt hij. “Die theorie beschrijft dat een vlinderslag aan de ene kant van de wereld, aan de andere kant een orkaan kan veroorzaken door allerlei toevalligheden ertussenin. Als we dat vertalen naar onze organisatie, dan zien we alle toevallige ontmoetingen tussen mensen als vlinderslagen: ze lijken onbeduidend – zoals een kopje koffie drinken of een praatje maken bij de brievenbus – maar samen vormen ze een bron, lees: een orkaan, van welzijn voor bewoners.”

Butterfly Effect is momenteel actief in veertien gemeenschappen in Nederland. De eerste startte in 2021: Wij zijn Zuiderschans in ’ s-Hertogenbosch, een samenwerking tussen een zorgorganisatie, woningcorporatie en Butterfly Effect. In totaal wonen daar elf buurtverbinders letterlijk tussen de bewoners in. “Binnen ons concept krijgen buurtverbinders – meestal zo’n tien in totaal – een eigen woning toegewezen. Daar betalen ze gewoon huur voor, net als iedereen. Als buurtverbinder heb je een overeenkomst met ons waarin we afspreken dat je minimaal twee dagdelen per week jouw talent vrijwillig inzet voor een bruisende buurt. Dat kan gaan om allerlei dingen: van samen boodschappen doen, helpen met het resetten van een kookplaat of een leuke avond organiseren.”

De organisatie van Van Kreij is, zoals hij zelf benadrukt, niet nodig op plekken waar de sociale cohesie groot is, bijvoorbeeld in veel dorpen. De vraag komt vooral uit woonwijken waar het gemeenschapsgevoel ontbreekt of verzorgingshuizen met aanleunwoningen die meer verbinding zoeken met de omgeving. De ene keer gaat het om een nieuwbouwproject, de andere keer om een bestaande gemeenschap. In beide gevallen kan het een groot succes worden, maar is het soms ook even wennen. Van Kreij: “Een buurtverbinder werd laatst aangesproken door een oudere bewoner: ‘Ge bent zeker van dat jonge grut hier?’” Lachend: “Buurtverbinders worden soms niet meteen met open armen ontvangen. Maar dat komt altijd goed.”

De Eemgaarde in Amersfoort is de nieuwste gemeenschap waar Butterfly Effect actief is, in samenwerking met Woonzorg Nederland. Het is een wooncomplex voor ouderen, aan de rand van een rustige wijk. De komende tijd nemen de buurtverbinders er geleidelijk hun intrek. Ze hebben allemaal een verschillende achtergrond en variëren in leeftijd. De een heeft een baan, de ander is met pensioen. Maar allemaal hebben ze iets gemeen: ze hebben behoefte aan verbinding, genieten van kleine ontmoetingen en zijn gemotiveerd om iets voor anderen te betekenen. “We organiseren af en toe bijeenkomsten voor mensen die buurtverbinder willen worden”, vertelt Van Kreij. “Ik weet niet of je het boek De meeste mensen deugen kent, maar tijdens zo’n bijeenkomst krijg je echt weer vertrouwen in de mensheid. Er zijn ontzettend veel mensen die iets voor anderen willen doen.”

Butterfly Effect creëert voor deze mensen de ideale omstandigheden. Vaak wíllen mensen namelijk wel iets goeds doen voor een ander, maar weten ze niet precies hoe. Dat zijn we een beetje verleerd, zo vermoedt Van Kreij. “Het is soms best lastig om op iemand af te stappen. Onder de vleugels van Butterfly Effect gaat dat veel makkelijker. Mensen weten dat je deze rol hebt en je krijgt van ons coaching. Daarnaast sta je er niet alleen voor, want je bent met een groep. Dat betekent dat je van elkaar kunt leren en er samen iets moois van maakt. De ondersteuning van buurtverbinders is eigenlijk onze belangrijkste rol.”

In De Eemgaarde ziet Van Kreij een voorbeeld van hoe het in de toekomst kan zijn: een zorgzame gemeenschap die naar elkaar omkijkt, met buurtverbinders die helpen het zo lang mogelijk leuk en gezellig te houden. Betekenisvol wonen, noemt Van Kreij het. “Op termijn is er ook minder zorg nodig en blijven mensen langer zelfstandig.” Hij baseert zich hierbij op gemeenschappen waar Butterfly Effect al enkele jaren draait: Wij zijn Zuiderschans en Landpark Assisië in het plaatsje Biezenmortel. “Een betrokken gemeenschap verhoogt de samenredzaamheid, vermindert eenzaamheid en geeft echt een thuisgevoel. Daardoor zijn mensen ook minder afhankelijk van zorgprofessionals.”

Dat laatste is wennen in een zorgsysteem dat volgens Van Kreij ‘overgestructureerd’ is. “Iemand die vroeger zorgbehoevend was, werd opgenomen. Daardoor zijn professionals eraan gewend geraakt om alles rondom kwetsbare mensen te organiseren – met de beste bedoelingen overigens – terwijl er best veel zaken zijn die andere mensen ook graag zouden willen oppakken. Neem iemand met dementie: natuurlijk is er professionele zorg nodig, maar een boterham met iemand eten of even aandacht geven, dat kan iemand zonder diploma ook. En dan helpt het als mensen in dezelfde gemeenschap wonen. Ik durf dan ook te zeggen dat we geen personeelstekort hebben in de zorg, maar dat er teveel banen zijn. Door onze aanpak kunnen zorgmedewerkers de zorg voor alledaagse ontmoetingen loslaten en zich richten op de zorgtaken waar we hen zo hard voor nodig hebben.”

Butterfly Effect bouwt aan een toekomstbestendige zorg, waarbij de kwaliteit van leven omhoog gaat door de samenredzaamheid te versterken. Maar het gaat om meer dan zorg alleen: als mensen naar elkaar omkijken, hoeft een woningcorporatie, verhuurder of gemeente ook minder bij te springen. “Ik hoorde laatst van een man wiens magnetron kapot was. Een buurtverbinder kwam langs en met één druk op de knop was het opgelost. ‘Zo, jij bent technisch’, zei de bewoner. Terwijl het maar een kleine moeite was. Dat zijn echt dingen die een gemeenschap zelf op kan pakken.”

Een buurt die naar elkaar omkijkt is goud waard. Van Kreij heeft talloze voorbeelden paraat, bijvoorbeeld op Landpark Assisië. “De buurtverbinders hoorden dat het dorpshuis niet meer gebruikt werd. Nu is er elke zaterdagochtend een soos waar mensen kunnen inlopen voor een bakkie koffie. Dat is geweldig. In een gemeenschap in ’s-Hertogenbosch is er elke vrijdag een lunch, voor en door de bewoners. Daar zitten soms meer dan dertig mensen. Dat zorgt voor heel veel welzijn.”

De kracht van een dorpshuis wordt vaak onderschat, vindt Van Kreij. “Terwijl er juist zoveel waardering voor zou moeten zijn. Als overheid moet je blijven nadenken over hoe mensen elkaar kunnen ontmoeten. Dat draagt er uiteindelijk aan bij dat mensen langer zelfredzaam zijn. Als je een buurtcentrum sluit, vertaalt dat zich vijf jaar later in meer zorgkosten, daar ben ik van overtuigd.”

Het effect van zijn aanpak is wat Van Kreij betreft evident. “Het is mooi om te zien dat het voor reuring zorgt en mensen in beweging brengt. Ik zie een heleboel vitale ouderen met veel tijd en talent die het hart vormen van deze beweging. Het geeft een goed gevoel om van betekenis te zijn.” De ondernemer hoopt dan ook dat dit in veel meer gemeenschappen gaat gebeuren. “We streven naar tienduizend buurtverbinders in 2030. Dat hoeft niet onder de vlag van Butterfly Effect te gebeuren, áls het maar gebeurt.”

Beeld: Butterfly Effect