Bouwen aan een vriendelijke samenleving

Wie denkt aan het werk van een architect, denkt vooral aan het zo mooi en efficiënt mogelijk ontwerpen van een gebouw. Maar Ianthe Mantingh kijkt verder dan dat. Als directeur van architectenbureau Zijdekwartier bouwt ze mee aan een samenleving waarin mensen naar elkaar omkijken.

Hoe zorg je ervoor dat een gebouw iets bijdraagt aan de buurt? En hoe richt je de leefomgeving zo in dat mensen elkaar op meerdere plekken kunnen ontmoeten? Het zijn vragen waar Ianthe Mantingh en haar collega’s van Zijdekwartier dagelijks mee bezig zijn. En met succes. Media staan in de rij en opdrachtgevers – van woningcorporaties tot gemeenten – weten haar bedrijf goed te vinden. Zeker de corporaties die actief zijn in buurten waar de leefbaarheid onder druk staat.

“Wij hebben een verhaal dat veel mensen aanspreekt”, vertelt ze daarover. “Het op de goede manier inrichten van de leefomgeving kan een essentiële rol spelen in het tegengaan van bijvoorbeeld eenzaamheid. Het is mooi om te laten zien wat er allemaal mogelijk is. Dat maakt ons werk zo leuk. Als architect kun je echt een verschil maken.”

Een goed voorbeeld is te vinden in Schiedam, waar Zijdekwartier betrokken was bij de renovatie van drie flats. “We hebben de flats geschikt gemaakt voor senioren”, vertelt Mantingh. “De entree zat eerst aan een drukke winkelstraat en is nu verplaatst naar de rustige kant van het gebouw. Dit geeft een veel veiliger en vertrouwd gevoel. Er is een mooie binnentuin gecreëerd en de hal is groter gemaakt zodat mensen er gezellig een praatje kunnen maken.”

Wat Mantingh betreft moet je zo’n flat zien als een buurtje op zichzelf. En deze filosofie zie je in Schiedam duidelijk terug in de vernieuwde galerijen van de flats. “Die hebben we een stuk breder gemaakt. Daardoor is er ruimte voor mensen om voor de deur een zitje te creëren of een plant neer te zetten. Dat maakt dat bewoners sneller met elkaar in contact komen. Een ander voordeel is dat mensen niet zo dicht meer langs elkaars raam lopen. Dat vergroot de privacy, waardoor bewoners hun gordijnen weer opendoen en contact maken.”

Dat is overigens geen verplichting voor bewoners, benadrukt Mantingh. Maar als architect wil ze het wel mogelijk maken. “Ik zeg wel eens dat we een samenleving niet kunnen maken, maar wel kunnen kraken. Dus als je het niet aanbiedt, gaat het contact onderling er ook nooit komen. Maar het blijft ieders eigen keuze. Als corporatie en als architect moet je er ook op vertrouwen dat mensen er op een goede manier invulling aan geven.”

Mensen bij elkaar brengen en ontmoetingen mogelijk maken; het loopt als een rode draad door het werk van Ianthe Mantingh. “Veel is er tegenwoordig op gericht om zo min mogelijk last van elkaar te hebben. Maar ik zeg juist: laat de mensen maar samenkomen. Ik hoorde het Teun Toebes (bekende verpleeg­kundige en spreker, red.) onlangs mooi zeggen: ‘De armoede van onze welvaart is dat we denken elkaar niet meer nodig te hebben’. Dat vond ik heel treffend. We zullen elkaar namelijk altijd nodig blijven hebben. Het naar elkaar omkijken heeft ook een preventieve werking en houdt mensen langer gezond en gelukkig.”

Het is inmiddels ruim twintig jaar geleden dat de architect afstudeerde in Delft. Al tijdens haar studie vond ze het simpelweg ontwerpen van gebouwen te mager en verdiepte ze zich in stadssociologie. Ze citeert haar bekende vakgenoot Herman Hertzberger, inmiddels 92 jaar: ‘Het gaat niet alleen om het gebouw, maar om de ruimte ertussen’. “Dat is precies waar het voor mij om gaat. Onderweg naar huis, van stad naar stoel, is ook waar het leven zich afspeelt. Daar heb je zoveel mooie kansen om mensen bij elkaar te brengen. Elke stap is waardevol. Ik zie het als onze verantwoordelijkheid hier iets mee te doen, zodat die ontmoeting echt verankerd zit in de omgeving voor de komende honderd jaar.”

En nee, ze is zeker niet de eerste die op deze manier kijkt naar het vak. Maar het is nog steeds nodig om het te blijven benadrukken, vindt Mantingh. “Ik zie nog veel architecten die hier weinig oog voor hebben. Je ziet wel vaak het woord ‘ontmoeting’ terug in hun plannen. Dat is een beetje een modewoord geworden. Maar als ik dan inzoom op wat ze ermee bedoelen, vind ik het veel te mager. Dan is er bijvoorbeeld een dakterras opgenomen in de plannen waar iedereen naartoe zou moeten komen. Maar dat gaat iemand die eenzaam is echt niet doen, die drempel is te hoog. Je kunt ontmoeting op zoveel meer plekken mogelijk maken. Van een leuk zitje bij de lift tot kleine trappetjes bij de voordeur, zoals we gedaan hebben in een wijk in Rotterdam.”

Wat ook belangrijk is voor de architecten van Zijdekwartier, is het contact met toekomstige bewoners van opdrachten waar ze aan werken. Een mooi voorbeeld is Magnolia, waar een aantal bungalows en een flat plaatsmaken voor nieuwbouw. Alle huidige bewoners verhuizen met elkaar naar de nieuwe situatie en in het voortraject zijn alle wensen meegenomen. “Bewoners konden tijdens meerdere themabijeenkomsten meedenken over de inrichting van hun eigen huis, maar ook over andere aspecten in de omgeving. En het mooie is ook dat het sociale netwerk dat er al was intact blijft. Ik begreep dat de bingoavonden gewoon in ere worden gehouden, dat is toch hartstikke mooi.”

In de communicatie vooraf speelt ook de samenwerking met sociologen en theatermakers een opvallende rol. “Zeker dat laatste is echt heel leuk. In Leiden hebben wij geluk met een theatergezelschap dat drie maanden lang een wijk induikt om daar allerlei verhalen op te halen. Want elke buurt heeft een eigen verhaal. Uiteindelijk maken ze daar dan een voorstelling over waarin alles samenkomt. En dat levert ons weer mooie inzichten op waarmee we verder kunnen.”

Wat haar persoonlijk drijft? “Ik wil altijd maximaal betekenis geven. En dat kan mooi in mijn vakgebied. Wij spelen een rol in het oplossen van maatschappelijke problemen, zeker ook op plekken waar deze heel uiteen­lopend zijn. Daar zijn wij het hardst nodig en kunnen we het verschil maken. Het is mooi dat woningcorporaties ook steeds meer in die richting bewegen. Die konden lange tijd alleen gefocust zijn op huisvesting, maar zijn nu steeds meer bezig met de vraag hoe je een gemeenschap bouwt. Daar nemen ze echt het voortouw in.”

Hoe ze zelf haar oude dag voor zich ziet? “Gewoon het liefst op de plek waar ik nu zit. Ik woon heel mooi in het centrum van Leiden, in een klein buurtje waar het gezellig is en veel verschillende mensen wonen. Ik hoop daar nog heel lang te blijven.”

Beeld: Zijdekwartier