Als praten niet meer helpt

Rode neus, een broek die drie maten te groot is, een kleurige pet en een stoffen muisje op de hand. Iedereen in de begeleide woonvorm kijkt met grote ogen van verbazing naar een clown die quasi pratend met een witte muis hun kamer binnenloopt. Het is Sara.

Ik zit in de knusse woonkamer van Sara. Sara was haar clownsnaam, beter gezegd haar miMakker naam. Was, want ze heeft haar rode neus en bont gekleurde muts inmiddels in haar attributenkist opgeborgen. Sara geniet nu van haar pensioen. MiMakker staat voor ‘mijn makker’. Op een tafeltje naast de bank zit Mini muis, haar stoffen kameraadje dat bij elke ontmoeting met kinderen en volwassenen aanwezig was. Mini completeerde clown Sara, samen met de neus en de muts. Sjoerdje van Nes, zoals Sara in de echte mensenwereld heet, vertelt met passie en veel expressie over het clownswerk. Als miMakker werkte ze voor kinderen met autisme, adhd, mensen met een geestelijke beperking, maar vooral mensen met dementie. “Oh ja, Mini is overigens een hij”, en ze haalt het muisje erbij. Wie spreekt hier nou, Sjoerdje of Sara?

Hoe word je miMakker? Sjoerdje legt uit. “Ik volgde jaren geleden de opleiding tot A-verpleegkundige in Heerlen. Ik werkte zes jaar ‘aan het bed’ en ik vond daarin niet de voldoening die ik zocht. Ik wilde dichter bij de mens zijn. Toen ik vervolgens in een verpleegkliniek voor bewoners met dementie miMakkers ontmoette en de manier zag waarop die twee met de bewoners ‘werkten’, wist ik het meteen: dit wil ik ook.” Sjoerdje meldde zich aan voor de opleiding en merkte al snel dat een rode neus en een bloem in het knoopsgat je nog geen clown maken. Ze moest allerlei testen doen om in aanmerking te komen voor de opleiding: dieren nadoen, emoties uitbeelden en zichzelf op een originele manier voorstellen bijvoorbeeld. Aan het eind van de laatste testdag wist en voelde Sjoerdje dat de clown in haar tot leven kon worden gebracht.

Voordat Sjoerdje in de huid van Sara kruipt, heeft ze een vast ritueel waarbij ze zingt, een korte uitbeeldoefening en ademhalings oefening doet, haar neus opzet, Mini muis toespreekt en uit het hoofd in het lijf zakt. Sara is geboren.

Hoe die andere manier van werken gaat, puur vanuit het gevoel, illustreert ze met het verhaal van een man met dementie. Hij staat kwaad tegen een deur te slaan en te schoppen. Agressief gedrag waarmee de verzorgers zich geen raad weten. Sara observeert de man van een afstandje. Loopt er rustig naar toe. Gaat zwijgend naast hem staan. Slaat en schopt tegen de deur. Er ontstaat oogcontact. Na enkele seconden houdt de man op en laat zich onder de arm van Sara wegleiden. Zonder een woord te zeggen weet Sara dit onbegrepen gedrag om te buigen naar hanteerbaar gedrag. Deze ombuiging maakt het werken van de verzorgers met de man op dat moment eenvoudiger, maar zorgt er vooral voor dat hij even niet onder zijn onrust lijdt.

Ons gesprek is ten einde. Mini muisje zit weer op haar vaste plek. Ik loop achter Sjoerdje naar een van de slaapkamers. Een bont gekleurde kist staat pontificaal, niet te missen, tegen de muur. Voor mij en ieder ander gewoon een kist, fraai beschilderd en van binnen met stof bekleed. Maar als Sjoerdje het deksel omhoog tilt, opent zich een wereld, een wereld die slechts voor haar alleen tot leven komt.