Gemeentelijke inkomensregelingen nog te onzichtbaar

Wist u dat de gemeentelijke lasten kwijtgescholden kunnen worden als u niet zo veel te besteden heeft? Of dat u een bijzondere bijstandsuitkering kunt aanvragen als u maar nauwelijks rondkomt van uw AOW? Iedere gemeente heeft inkomensregelingen, maar die zijn lang niet bij iedereen bekend. Waar ligt dat aan?

De energietoeslag is op dit moment misschien wel het bekendste voorbeeld van een inkomensregeling. Om de sterk stijgende energiekosten financieel te compenseren, riep de overheid in 2022 de energietoeslag in het leven. Eerst voor alle huishoudens, in 2023 bleef een eenmalige toeslag voor huishoudens met een laag inkomen over. Het was destijds bijna onmogelijk om een krant open te slaan of een journaal op te zetten zonder iets te horen over de toeslag. Maar dat geldt lang niet voor alle inkomensregelingen, weet Saskia Timmer van adviesbureau Nautus. Samen met haar collega Max Boeschoten deed zij op verzoek van de gemeente Arnhem onderzoek naar het bereik en de impact van inkomensregelingen daar.

Iedere gemeente heeft een eigen pakket met lokale regelingen. Gemeenten bepalen zelf welke regelingen in dat pakket komen, wat daarvoor de criteria zijn en wat het budget is. Inkomensregelingen zijn er voor verschillende groepen mensen. Zo kunnen ouderen met een laag inkomen bij de meeste gemeenten bijvoorbeeld in aanmerking komen voor vergoeding van hun eigen risico, kwijtschelding van gemeentelijke lasten en een aanvullende inkomensvoorziening bij een onvolledige AOW. Mogelijk ook interessant voor veel ouderen is de tegemoetkoming meerkosten voor chronisch zieken en gehandicapten.
De criteria om in aanmerking te komen en de hoogte van de tegemoetkoming verschillen per gemeente. Zo moet een aanvrager in de gemeente Amsterdam meewerken aan een bezoek aan het medisch spreekuur bij de GGD. En in de gemeente Schouwen-Duiveland mag het inkomen van de aanvrager niet hoger zijn dan 150 procent van de bijstandsnorm, terwijl dat in de gemeente Roermond 130 procent is. In Amsterdam kunnen mensen maximaal 91,25 euro per maand krijgen, in Schouwen-Duiveland 350 euro per jaar en in Arnhem 155 euro per jaar.

De gemeente Arnhem, waar zo’n 27 regelingen zijn, wilde haar eigen pakket wel eens onder de loep nemen, vertelt Timmer. In dat pakket zitten natuurlijk niet alleen regelingen voor ouderen, maar ook voor specifieke doelgroepen, zoals alleenstaande ouders. ‘Voor iedere regeling gelden andere criteria, en Arnhem wilde weten of deze regelingen de inwoners echt helpen. De vraag luidde dus: “Als een inwoner een regeling weet te vinden, wat is dan het effect op de bestaanszekerheid en inkomenspositie?” Oftewel: kunnen aanvragers na het ontvangen van de regeling rondkomen en daardoor meer deelnemen aan de samenleving? En als regelingen nog onvoldoende gevonden worden: waar komt dat dan door? Interessante vragen van een gemeente die zich dus ook duidelijk openstelde voor mogelijke verbeteringen.’

Saskia Timmer kwam tot een soortgelijke conclusie in Arnhem: ‘Deze links georiënteerde gemeente streeft naar honderd procent gebruik van het budget voor de inkomensregelingen, maar zag toch dat er geld bleef liggen. Neem de individuele inkomenstoeslag IIT, een toeslag voor werkenden met een laag inkomen. Het bereik van deze regeling is twintig procent lager dan van de Gelrepas, een activiteitenpas die automatisch wordt uitgereikt aan inwoners met een bijstands- uitkering. Als de IIT ook automatisch toegekend zou worden, kan een bereik van honderd procent benaderd worden. Immers: iedereen die voor een bepaald aantal jaren gebruikmaakt van andere inkomensregelingen, komt automatisch in aanmerking voor de IIT. Het zou dus mogelijk moeten zijn om gebruik te maken van deze regeling zonder hem te hoeven aanvragen. Hier wordt in Arnhem dan ook een gevolg aan gegeven.’ Ook zou het kunnen helpen als de gemeente proactiever handelt, blijkt uit het adviesrapport dat Timmer en collega Boeschoten schreven: ‘Het bereik van de IIT is in Den Haag vijftien procent hoger’, staat in het rapport. ‘Dit kan komen doordat Den Haag proactief aanvraagformulieren opstuurt naar inwoners die waarschijnlijk recht hebben op de IIT.’

Timmer en Boeschoten pleiten ervoor om de toegankelijkheid van inkomens- regelingen te vergroten. Dat wil zeggen: om het voor iedereen makkelijker te maken om regelingen te vinden en de aanvraagprocedures te vereenvoudigen. Aan de oudere met een laag inkomen adviseert Timmer tot slot: ‘Bekijk de inkomensregelingen van uw gemeente op de gemeentewebsite. Ik zou vooral zeggen: dien een aanvraag in wanneer u denkt ervoor in aanmerking te komen. De gemeente moet iets doen met iedere aanvraag. Uw aanvraag wordt dus hoe dan ook getoetst. Soms ontkomt u er niet aan om bonnen, facturen of bankafschriften mee te sturen. Als u het lastig vindt een aanvraag in te dienen, zijn er altijd organisaties die daarbij kunnen helpen. Denk aan het wijkteam, de zorgorganisatie of de vrijwillige ouderenadviseurs van KBO.’ Het geld ligt er; maak daar gebruik van als u het niet breed heeft.

Beeld Shutterstock