Ga door naar hoofdcontent
ArtikelenDe nieuwe pensioenwet kan slimmer
Tweede Kamerlid Agnes Joseph over pensioenen: ‘De regels voor indexeren zijn ontzettend streng geworden’

De nieuwe pensioenwet kan slimmer

Maandag 18 december 2023Afbeelding De nieuwe pensioenwet kan slimmer

De nieuwe pensioenwet moet anders, volgens Agnes Joseph. Maar waarom? Hierover gaat pensioendeskundige Rob de Brouwer in gesprek met Agnes Joseph, tot voor kort actuaris bij Achmea en bestuurder bij pensioenfonds DNB, sinds 6 december lid van de Tweede Kamer voor Nieuw Sociaal Contract (NSC).

De Brouwer trapt af. ‘U schrijft over pensioenen, u spreekt over pensioenen en gaf er les over. Nu staat uw visie op het pensioenstelsel in het verkiezingsprogramma van NSC en verdedigt u deze als Kamerlid. Wat is uw motivatie om u hiervoor in te zetten?’

Joseph: ‘Pensioen is er voor en door mensen. Ik vind het belangrijk dat iedereen een zo goed mogelijk pensioen krijgt. Helaas ben ik niet tevreden over de wet die er nu ligt. Ik heb hierover als pensioendeskundige mogen spreken in de Tweede en Eerste Kamer. Maar het leek soms wel alsof de gesprekken alleen voor de bühne waren. Dat de wet sowieso moest doorgaan, ongeacht of die goed of slecht in elkaar zat. Ik denk dat de wet beter kan. En ik denk dat ik in Den Haag meer kans maak om dat ook daadwerkelijk te realiseren.’

Casinopensioen

De Brouwer: ‘Er wordt al lang gesproken over het vernieuwen van het pensioen­ stelsel. In 2011 sneuvelde een poging tot hervorming. Sommige bonden van de FNV konden niet instemmen met wat toen het ‘casinopensioen’ werd genoemd. Dat was omdat die hervorming tot toe­ nemende onzekerheid over de hoogte van het pensioen zou leiden. Krijgen we nu alsnog een casinopensioen?’

Joseph: ‘De wet waar nu mee is ingestemd is minder solidair dan wat er toen op tafel lag. Voor het individu is het nu risicovoller. Iedereen krijgt straks een individueel pensioenvermogen en de hoogte van het pensioen is direct afhankelijk van de beleggingsresultaten, de rekenrente en de levensverwachting. Je mag daarbij geen vermogen meer herverdelen tussen leeftijdsgroepen. Daardoor kunnen we pech­ en gelukgeneraties niet voorkomen. Onder de nieuwe wet kunnen sociale partners kiezen tussen een ‘flexibele’ of een ‘solidaire’ premieregeling. ‘Solidair’ klinkt misschien mooi, maar beide regelingen zijn financieel zo goed als gelijk aan elkaar. ‘Solidaire premieregeling’ is dus maar een naam, die ik liever anders had gezien. Maar ik denk dat elke term in zekere mate misleidend is, wat je ook kiest.’

Zo kunnen we pech­ en geluk­ generaties niet voorkomen

Meebewegen met inflatie

De Brouwer: ‘Hoe kan dit beter volgens u?’ Joseph: ‘Ik denk dat we de uitkeringsfase van premieregelingen slimmer kunnen regelen. De nieuwe uitkeringen zijn straks afhankelijk van beurskoersen, maar met de koopkracht ervan wordt geen rekening gehouden. Ik denk dat dat beter kan. Als de beurzen bijvoorbeeld 5 procent opleveren, maar de inflatie is 2 procent, dan kan je bijvoorbeeld 2 procent uitdelen en 3 procent in de buffer stoppen. Als de inflatie daarna een keer hoger is, dan kan je die buffer gebruiken om de uitkeringen wat te verhogen. Zo sturen we meer op inflatie en behoud van koopkracht, en minder op beurskoersen. Een andere zorg zit in de rekenrente. Die is net als in het oude stelsel weer gelijk aan de risicovrije rente.’

De Brouwer: ‘Maar voor discussie over het aanpassen van de rekenrente lijkt geen ruimte!’

Joseph: ‘Inderdaad, daar wordt rechtlijnig over gedacht. Maar het kan anders. De reken­ rente is een politieke keuze. Mijn generatie is opgegroeid met de risicovrije rekenrente als enige waarheid. Maar toen was de veronderstelling dat de rente altijd positief zou zijn. Terwijl we afgelopen jaren hebben gezien dat die rente ook negatief kan zijn. Steeds vaker blijken modellen die we eerder gebruikten niet of niet meer te kloppen.’

Nederlandse constructie

De Brouwer: ‘Zo blijken we in Nederland meer heilige huisjes te hebben, die in andere landen in de EU helemaal niet vanzelfsprekend zijn. Bijvoorbeeld de buffers van pensioenfondsen: de Europese richtlijn zegt dat die 4 procent moeten zijn. In Nederland gingen we in het oude stelsel uit van een buffer die vijf tot tien keer zo hoog moet zijn. Wat vindt u daar­ van?’

Er is niet genoeg nagedacht over de impact op mensen

Joseph: ‘Als je naar onze wetgeving kijkt loop je steeds tegen muren op: dit kan niet, dit moet op die manier. Maar dit zijn Néderlandse regels, elders in Europa is men vaak veel minder streng. Daar mag je bijvoorbeeld ook met verwachte rendementen rekenen voor het bepalen van de pensioenindexatie. Terwijl de Nederlandse regering steeds zegt: het moet per se met de risicovrije rente. Dat hoeft denk ik niet. Je kunt bijvoorbeeld ook het benodigd rendement afzetten tegen een verwacht rendement en zo een berekening maken. Maar tot nu toe was daar weinig politiek draagvlak voor. Media en vak­ genoten doen mee aan die dogmatische benadering. Ik vind dat wel jammer.’

Koopkracht

De Brouwer: ‘Een andere wijziging die NSC voorstelt is het versoepelen van de indexatieregels. Op die manier zouden pensioenen eerder omhoog kunnen waardoor de koopkracht wordt vergroot. De meeste senioren lopen flink achter qua indexatie dus wat extra’s zou aantrekkelijk zijn. Is dat wel mogelijk?’

Joseph: ‘De regels voor indexeren zijn ontzettend streng geworden. Wij willen daarom dat pensioenfondsen hun buffers makkelijker kunnen inzetten om de pensioenen te verhogen. Dat zal nog wat overtuiging vragen, maar ik zie kansen. De indexatieregels waren vroeger immers ook soepeler, zonder dat onze pensioen­ fondsen daaronder te lijden hadden.’

Pensioentermen

Indexatie: De verhoging van de waarde van uw pensioen met een bepaald percentage, vaak op basis van de inflatie.
Invaren: Wanneer uw oude pensioen-opbouw wordt omgezet naar de nieuwe regeling.
Premieregeling: Een regeling waarbij de betaalde premie de basis is voor het pensioenvermogen. De hoogte van dit pensioen is afhankelijk van het rendement.
Rekenrente: Het getal waarmee pensioenfondsen berekeningen maken voor de toekomst.
Rendement: Het positieve of negatieve resultaat dat een pensioenfonds behaalt met beleggen.
Risicovrije rente: Het rendement op een investering dat deelnemers zo goed als zeker krijgen.

Stapsgewijs

De Brouwer: ‘In het verkiezingsprogramma van NSC staat nog iets: als een pensioen­fonds de bestaande pensioenopbouw wil omzetten naar de nieuwe regeling, moeten de deelnemers instemmen. Hoe zou dat moeten gaan?’

Joseph: ‘NSC wil dat in principe alleen nieuwe pensioenopbouw plaatsvindt in de vorm van individuele pensioenvermogens. De overgang naar het nieuwe stelsel gebeurt dan stapsgewijs, geleidelijk. Dat maakt de pensioenen ook minder afhankelijk van de dagkoers op dat éne transitiemoment. Maar als sociale partners en pensioenfondsen bestaande pensioenen toch echt willen overzetten, dan willen we dat dat gebeurt via een collectief instemmingsrecht. Dat betekent dat een meerderheid van de deelnemers van een pensioenfonds moet instemmen.’

Elke term is in zekere mate misleidend

De Brouwer: ‘Waarom is dat belangrijk?’ Joseph: ‘Ik denk dat de risico’s van de transitie ernstig worden onderschat. Er zijn bijvoorbeeld juridische risico’s. Is omzetten van pensioenen zonder inspraak niet een aantasting van het eigendomsrecht? En er zijn operationele risico’s. Het vergt immers een ongekend grote IT-­aanpassing en herberekening van circa twintig miljoen individuele pensioenen. Maar misschien belangrijker nog is de impact op de mensen thuis. Zij krijgen een grote aanpassing van hun pensioen, zonder inspraak. Het gaat ook om mensen die nu al met pensioen zijn. Volgens een economisch model krijgen ze misschien een hoger verwacht pensioen, maar ook een meer onzeker pensioen. Ik vraag me af of iedereen daarop zit te wachten. Mijn gedachte is dat mensen daar toch echt zelf het beste zicht op hebben. Het veranderen van pensioen zonder inspraak kan ook stress en vele rechtszaken opleveren. Ik denk dat instemming dit voor een deel kan onder­ vangen. De menselijke maat moet bij pensioen voorop staan.’

Dit wil NSC veranderen aan de Wet Toekomst Pensioenen (WTP):

  • De nieuwe regeling alleen gebruiken voor nieuwe premie-inleg
  • De indexatieregels van de oude regeling versoepelen
  • Instemmingsrecht bij overgang van bestaande pensioenen naar de nieuwe regeling
  • Betere sturing op koopkracht mogelijk maken in de nieuwe regeling
  • Regels vereenvoudigen en minder op wiskundige modellen sturen

Beeld Arnold Reyneveld

Auteurs

Afbeelding voor Sara de Waal

Sara de Waal