Anki Leene portretteerde 99-jarigen

Een mozaïek van levensgeschiedenissen, zo omschrijft ze haar debuut Lang zal ik leven. In dit boek portretteerde Anki Leene 66 99-jarigen in woord en beeld. ‘Dit is zo’n mooie generatie. Het fijne leven dat ik heb, heb ik mede aan hen te danken.’

Als ze gaat zitten lacht ze: ‘Ik heb de hele middag de tijd, want deze mensen verdienen alle aandacht die ze kunnen krijgen!’ Anki Leene (51) knikt naar het exemplaar van haar boek Lang zal ik leven dat ze in haar handen houdt. Een beetje verliefd is ze geworden op ‘haar’ 99-jarigen, zo vertelt ze. ‘Dat klinkt gek, maar het is echt zo. Ik ben drie jaar zo intensief met ze bezig geweest, ze zijn heel belangrijk voor me.’

Veerkracht, levenservaring, levenswijsheid… dat zijn de kenmerken die Leene heeft ontdekt bij de 99-jarigen. ‘Ze stonden allemaal midden in het leven, keken allemaal nog ergens naar uit, waren nog nieuwsgierig. Bijvoorbeeld mevrouw Bos-Bouwmeester: toen zij over drones hoorde, wilde ze precies weten wat dat zijn, hoe ze in elkaar zitten. Ook heb ik veel mensen ontmoet die nog heel actief zijn op internet. En ik heb een zoon gesproken die over zijn 99-jarige moeder zei: “Ik moet echt opletten, want ze weet precies wat er speelt op politiek en maatschappelijk terrein.”’

Aanvankelijk wilde ze 99 portretten maken, maar het zijn er uiteindelijk 66 geworden. ‘Ik was bang dat niemand van de eerste groep geportretteerden het boek zou zien als ik er 99 zou maken. Ik maakte het boek op eigen initiatief en in eigen beheer, dus naast mijn werk als politieagent en naast mijn gezin. Toen ik zestig mensen had geportretteerd zei een vriendin: “Ank, je doet het allemaal zelf, je kunt het aantal toch aanpassen?” Toen heb ik besloten het bij 66 portretten te houden, dat voelde echt als een opluchting.’

Vrienden hebben sowieso een belangrijke rol gespeeld bij de totstandkoming van Leenes boek. ‘Ik werk niet graag alleen. De interviews bijvoorbeeld heb ik samen met elf gedreven interviewers gedaan. Ik ging altijd met een van hen op pad en dan konden we samen voorbespreken en napraten. Zo leuk!’ Ook de vormgeving en publiciteit: nagenoeg alles rondom het boek heeft Leene opgepakt met professionals uit haar eigen netwerk. En waar ze bijzonder trots op is: Jan Terlouw heeft het voorwoord geschreven. ‘Ik heb hem benaderd omdat hij als geen ander in staat zou zijn een ode te brengen aan deze generatie. Ik heb veel over hem gelezen en hij is niet alleen een wijze man, maar ook nog eens zeer eerzaam en aimabel.’ 

Op de vraag hoe ze op het idee is gekomen, antwoordt ze: ‘Ik fotografeer al heel lang. Dat functioneert als tegenhanger van veel ellende die ik zie in mijn werk als politieagent. Ik ben altijd geïnteresseerd in wat mensen beweegt. Waarom doen ze de dingen die ze doen? Daar wilde ik iets mee. En dan liefst bij mensen met veel levenservaring. Zo kwam ik uit bij 99-jarigen. Kijk, als je honderd wordt, krijg je heel veel aandacht, veel meer dan als je 99 wordt. Terwijl je met 99 toch hetzelfde gepresteerd hebt. Ik vond dat een leuk idee. Daarnaast: deze generatie is zo belangrijk geweest. En nog. Dankzij deze mensen hebben wij het zoals we het nu hebben. Simpel gezegd: het fijne leven dat ik heb, heb ik aan hen te danken. Zij hebben Nederland opgebouwd na de oorlog.’

Beide wereldoorlogen hebben een grote rol gespeeld in het leven van haar hoofdrolspelers, heeft Leene gemerkt. In haar boek vertelt meneer Van de Pas uit Drunen bijvoorbeeld: ‘Tot aan ons 35^e heeft mijn generatie stil gestaan. Onze jeugd was al lang voorbij en we zijn pas laat volwassen geworden.’ Een ander voorbeeld is mevrouw Musch-Maas, die net voor de oorlog verkering had gekregen. Haar vriend werd aan het begin van de oorlog van zijn bed gelicht om gedwongen in Duitsland te gaan werken. Ze zou hem pas na de oorlog weer terugzien en met hem trouwen. Leene: ‘Eind goed al goed, denk je dan misschien. Maar jarenlang leefde deze mevrouw in onzekerheid. Moet je je voorstellen! Wat een doorzettingsvermogen moet je dan hebben: je moet verder, hebt geen keuze…’

Wat haar ook is opgevallen, is dat de 99-jarigen een stuk onbaatzuchtiger zijn dan wij nu. ‘Misschien is ook dat wel een gevolg van de twee Wereldoorlogen’, peinst ze. ‘Ze zijn aan het eind van of net na de Eerste Wereldoorlog geboren, opgevoed door mensen die de oorlog heel bewust hebben meegemaakt. De opvoeding in die tijd was veel meer gericht op de ander, niet op jezelf. Vervolgens moesten ze tijdens de Tweede Wereldoorlog voor elkaar zorgen. En daarna kwam de wederopbouw: ook die hebben ze sámen moeten doen.’

Leene is aangedaan door wat ze tijdens de interviews aantrof in de kamers van de 99-jarigen: ‘Niet veel. En juist dat maakte me – nog meer dan ik al was – bewust van het feit dat het leven niet draait om bezit of status. Je hebt niks aan een dure auto of een groot huis. Aan het eind zitten we allemaal in een klein kamertje met minimale ruimte voor spullen. Wat je dan wél nog hebt, is veel belangrijker: de wetenschap dat je goed voor anderen bent geweest; dat je hartsverbindingen hebt gemaakt. Als je bij die mensen binnenkomt, dan voel je: niks hoeft meer. Ze berusten, ze zitten op de rand van hun bestaan en hebben meer om naar terug te kijken dan vooruit. Ik vond het heel fijn om met hen in een ruimte te zijn. Ik voelde die rust…’

In haar eigen leven probeert ze zich – nog meer geïnspireerd door haar gesprekken met de 99-jarigen – ook te richten op relaties, op hartsverbindingen en niet op bezit of status. Vandaar ook dat ze Lang zal ik leven heeft gemaakt. Op eigen initiatief en uitgegeven in eigen beheer. Niet met het doel er geld mee te verdienen, maar om een positief boek te maken over een prachtige generatie. ‘Kijk, in plaats van dit boek te maken, had ik ook een nieuwe keuken kunnen kopen. Daar was ik misschien een paar dagen blij mee geweest. Maar mijn 99-jarigen zijn verhalen in mijn levensverhaal geworden en andersom. Als ik straks zelf 99 ben, heb ik het hier nog over! Een nieuwe keuken was dan allang weer vervangen… Snap je wat ik bedoel?’

Leene vindt het onvoorstelbaar dat veel ouderen kampen met eenzaamheid. ‘Dat ligt echt aan onze cultuur’, vindt ze. ‘In andere culturen wordt ouderdom veel meer omarmd. Terecht: we kunnen zoveel van ouderen leren. Wij zetten hen vaak weg als niet meer interessant, ik vind dat zo erg. Deze mensen zijn wijs. Ze hebben zoveel geïnvesteerd in anderen, in generaties die na hen kwamen. Voor jongere generaties is alles vanzelfsprekend. Maakbaar zelfs. We zijn bang dat we dingen missen, hebben veel meer verleidingen, krijgen meer prikkels. We zijn vooral gericht op onszelf. Terwijl de gerichtheid op anderen zo belangrijk is. “Mijn” 99-jarigen hebben zich nooit afgevraagd: wat levert het mij op? Daar kunnen we een hoop van leren, echt.’

Ze schiet vol en zegt: ‘Kijk dit gebeurt er nou… Dat komt omdat ze in mijn hart zitten, allemaal. Ik kan zoveel voorbeelden noemen. Neem mevrouw Van Dommelen-Lengkeek: zij vertelde dat het meer dan tien jaar geleden is dat ze voor het laatst over iemand had geoordeeld. Dat vind ik zo inspirerend. Ik was daar altijd al mee bezig, maar nu nog veel meer. Ik wil minder eendimensionaal naar mensen kijken; ik wil zien wat er achter hun gedrag zit. Dat maakt milder.’

Dezelfde mevrouw Van Dommelen-Lengkeek zegt in het boek: ‘Vriendschappen onderhouden, dat is belangrijk als je ouder wordt. Mensen zijn van het loslaten, maar aan contacten moet je juist vasthouden. De mensen waar ik intiem contact mee heb, zijn de parels op mijn weg. Ik ben een gelukkig mens.’ Over inspirerend gesproken…