Waarom inkomensondersteuning vaak onbenut blijft

Iedereen kan in een situatie belanden waarin inkomensondersteuning nodig is. Onbekendheid, vraagverlegenheid, digitale onkunde of verlies van overzicht binnen aanvraagprocedures spelen hierbij vaak een rol. Het toeslagenstelsel is er om mensen te helpen, maar dan moeten eerst drempels van schaamte en onbekendheid worden overwonnen.

Op verzoek van een thuiszorgmedewerker bezocht ik aantal malen de heer Dekker waar mogelijk sprake zou zijn van verborgen armoede. Ik trof een alleenstaande man in een kleine sociale huurwoning met een eenvoudige inrichting. Opvallend was de diversiteit van meubilair waarbij slijtageplekken afgedekt waren met een plaid. Het laminaat vertoonde sporen van overmatig gebruik en muren die dringend toe waren aan een nieuwe verflaag. In de keuken stonden oude apparaten, weliswaar nog functioneel, maar toch aan vervanging toe. Op het aanrecht serviesgoed dat niet bij elkaar paste. In de hele woning ontbrak luxe, maar er was veel aandacht voor kleine en persoonlijke details. Een plantje, een foto, kaarsen en ander parafernalia.

Na een derde bezoek was er voldoende vertrouwen opgebouwd om naar persoonlijke omstandigheden te vragen en te kijken naar de financiële situatie van de heer Dekker. Er was sprake van noodgedwongen financiële risico’s. Bezuinigingen op boodschappen en het vermijden van sociale uitgaven voor welzijn en gezondheid. De drempel om hulp te bieden was niet alleen praktisch gericht maar ook psychologisch. Ondanks dagelijks contact met zorgmedewerkers was er sprake van ‘vraagverlegenheid’. Het niet durven of willen vragen om ondersteuning en daardoor leven onder het bestaansminimum. Met het aanvragen van rechtvaardige toeslagen zou het inkomen van deze man behoorlijk opgekrikt kunnen worden.

Voor veel mensen voelt het aanvragen van toeslagen als falen. Ze hebben het idee dat ze niet zelfstandig kunnen rondkomen en daardoor afhankelijk zijn van het systeem. Het gevoel van verlies van eigenwaarde, en kost wat kost jezelf te moeten redden, staat dan in de weg. Dit gevoel van trots trof ik ook aan bij deze man die aangaf niemand tot last te willen zijn. Naast behoud van eigenwaarde wilde hij ook stigmatisering voorkomen. Veel komen mensen pas in beeld wanneer de financiële nood zo hoog is opgelopen dat er sprake is van schulden of huisuitzetting.

Zover was het gelukkig nog niet bij de heer Dekker. Hij slaagde er nog steeds in rond te komen van een klein basisinkomen zonder enige aanvulling. Hij had zijn leven lang ongeschoolde arbeid verricht en geen pensioenrechten opgebouwd. Daarnaast bleek hij niet digitaal vaardig. Schaamte, gebrek aan kennis en een doolhof van regelingen, die ook nog eens jaarlijks aan veranderingen onderhevig zijn, speelde hem parten.

In Nederland bestaat een uitgebreid stelsel aan toeslagen en inkomensondersteunende maatregelen zoals huurtoeslag en zorgtoeslag. Voorzieningen die bedoeld zijn om mensen met lage of middeninkomens financieel te ondersteunen, zodat zij kunnen voorzien in hun basisbehoeften. Toch blijft een aanzienlijk aantal huishoudens verstoken van de hulp waar zij wél recht op hebben. Niet omdat zij niet voldoen aan de voorwaarden, maar omdat zij geen aanvraag doen. Schaamte, vraagverlegenheid, onwetendheid spelen hierin vaak een grote rol. Bovendien heeft niet iedereen een sociaal netwerk dat kan helpen bij zulke administratieve zaken.

De Belastingdienst en zorgverzekeraars bieden wel ondersteuning, maar zijn niet altijd toegankelijk of laagdrempelig genoeg. Daarnaast moet speelt de complexiteit van het toeslagenstelsel een belangrijke rol. Bovendien heeft de toeslagenaffaire een flinke deuk veroorzaakt in het vertrouwen in de overheid. De aanvraag voor financiële ondersteuning de heer Dekker, in de vorm van diverse toeslagen, werd uiteindelijk positief beoordeeld. Een financiële ondersteuning, niet als gunst, maar als iets waar hij gewoon recht op heeft!

Om in aanmerking te komen voor financiële ondersteuning is de gemeente het eerste aanspreekpunt. Ouderenadviseurs van zorginstellingen, maatschappelijk werk en/of de KBO-ouderenadviseurs wijzen hierbij graag de weg. Maak er gerust gebruik van. Informeer bij uw gemeente, bij uw plaatselijke KBO-afdeling of bij KBO Limburg.

Tekst en beeld: Nico Beckers